In veel huiskamers heeft een Bijbeltje met zilverbeslag een prominente plaats. Een dierbaar en vaak emotioneel aandenken aan ouders of grootouders. Het is opvallend dat er over de Statenbijbel wel talrijke studies zijn verschenen, maar over de kleine handzame Bijbeltjes met psalmen bijna niets.Die leemte is nu voorgoed opgevuld. De aartsverzamelaar op dit gebied, Bernard van Noordwijk, heeft een voortreffelijk boek geschreven over het boek vol zilverwerk. Voor zijn studie hoefde hij de deur niet uit om onderzoek te doen in bibliotheken. Aan zijn eigen bureau schreef hij dit boek, met om zich heen uitpuilende boekenkasten met meer dan 400 (!) Bijbeltjes met zilver- en goudbeslag, uit binnen- en buitenland.

Hoe kom iemand daartoe? Het is klein begonnen. Mevrouw Van Noordwijk erfde van een tante een fraaie zilveren armband, gemaakt van het zilveren slot van een kerkboekje. Hoe fraai de armband ook was: dit kon niet! Daar ligt het begin van de belangstelling van de Van Noordwijks voor het zogenaamde kerkzilver.

In meer dan dertig jaar hebben zij een unieke collectie opgebouwd en die tot studieonderwerp gemaakt. In 2006 publiceerde Van Noordwijk het bijzondere boekje ”Zondags zilver”, en nu is er zijn grote studie ”De erfenis van Kortjakje”.

Van Noordwijk schrijft zo dat het iedereen aanspreekt. Mateloos boeiend. De uitgever heeft het boek zo uitgegeven dat je voortdurend blijft kijken en bladeren. Om bij het begin te beginnen: de zilversmid. Bijbeltjes werden in eenvoudige vorm uitgegeven. Wie het kon betalen, ging naar de zilversmid om zilveren of gouden slotjes te laten maken. Wie meer te besteden had, liet het Bijbeltje nog rijker versieren. De opdrachtgever zorgde zelf voor het zilver! Hij of zij bracht bijvoorbeeld tien zilveren muntstukken mee, die de zilversmid smolt om er slotjes van te gieten.

Op de slotjes van protestanten staan vaak Mozes en Aäron afgebeeld, bij rooms-katholieken een crucifix, en op een joodse Bijbel (Tenach) of een joods gebedenboek staan vaak de twee stenen tafelen afgebeeld, met een stukje Hebreeuwse tekst.

In 26 hoofdstukken geeft Van Noordwijk een uitgebreid overzicht van de soorten zilverwerk. Iedere streek, vaak ook iedere plaats, heeft z’n eigen kenmerken, zoals Veendam, Meppel, Ootmarsum en uiteraard de grote steden. Vooral de Hanzesteden en de steden die rijk werden door de VOC hadden hun eigen zilversmeden.

In alles proef je hoe Van Noordwijk een verzamelaar in hart en nieren is. Je ziet hem gaan langs antiquariaten en overal waar hij maar iets kan verwachten, gaat hij naar binnen.

Op pagina 150 loopt hij in de Kärntnerstrasse van Wenen, de prachtige en beroemde winkelstraat van de Opera naar de Stephansdom. Hij schrijft: „Links vooraan bevindt zich één van de bekendste winkeltjes waar het beroemde Oostenrijkse Petit-point borduurwerk wordt verkocht. Tasjes, beursjes, boekenleggers enz.” Daar gaat de aartsverzamelaar naar binnen en… vindt een Bijbeltje met een geborduurd omslag!

Toen ik dat las, dacht ik: Dat zijn de echte verzamelaars. Maar een echte verzamelaar heeft nog een bijzondere eigenschap, namelijk dat hij zijn kennis met anderen wil delen. Dat heeft Bernard van Noordwijk in ruime mate gedaan.

Over pagina 219 zou ik nog met hem willen discussiëren. Hij beschrijft een klein Bijbeltje uit 1669 en schrijft dat het de tekst van de eerste druk van de Statenbijbel is. Dat lijkt me een kleine vergissing. Het zal de tekst van de gecorrigeerde eerste druk zijn, die in 1657 verscheen.

Ik zou uitvoerig willen schrijven over het laatste hoofdstuk, het taxeren van deze Bijbeltjes. Vanwege mijn beroep doe ik dat niet, maar ik stem er volledig mee in.

Tot slot: uitgeverij Kok heeft er een voortreffelijk boek van gemaakt. Gedrukt op kunstdrukpapier en geïllustreerd met 161 fraaie foto’s. Ik begrijp niet dat zo’n schitterend boek voor slechts 39,90 euro op de markt gebracht kan worden. De cadeautijd komt eraan. Grijp uw kans!

N.a.v. ”De erfenis van Kortjakje. 250 jaar boekjes vol zilverwerk”, door Bernard van Noordwijk; uitg. Kok, Kampen, 2009; ISBN 978 90 435 1680 8; 223 blz.; € 39,90.