De demonstraties van de Russische jongerenbeweging Nasji tegen hem vreest hij niet. „Dat is vandalisme”, zegt de 56-jarige Alexander Podrabinek. Hij zit in een koffiehuis in het centrum van Moskou, met achter zich twee bodyguards. Het grootste gevaar komt van het Kremlin, meent hij. „Ik heb begrepen van bronnen bij de regering dat president Dmitri Medvedev zelf deze demonstraties heeft georganiseerd.”Podrabinek moest eind september onderduiken. Vorige maand schreef hij een artikel naar aanleiding van een rel rond een Moskous restaurant. Dat noemde zich Anti-Sovjet en ligt tegenover het Hotel Sovjet. Die naam viel verkeerd bij oorlogsveteranen uit de Tweede Wereldoorlog. Zij eisten van het lokale bestuur dat het woord ”anti” werd weggehaald. Het restaurant gehoorzaamde. Hierop publiceerde voormalig dissident Podrabinek, die tijdens de Sovjet-Unie twee keer gevangenzat in een kamp, op 21 september op internet een fel artikel over de rol van oorlogsveteranen tijdens het Sovjetregime. Hij noemde hen gevangenis- en kampbewakers en moordenaars.

Het artikel was tegen het zere been van Nasji (de Onzen), de aan het Kremlin verbonden jongerenbeweging. Kritiek op Russische oorlogsveteranen en op de Sovjetgeschiedenis ligt gevoelig. Nasji riep op voor Podrabineks huis te demonstreren en eiste zijn excuses aan de oorlogsveteranen. De beweging bleek voor het verkeerde adres te staan. Podrabinek woont daar niet meer, wel zijn vrouw en dochter.

„Met mijn verhaal wilde ik laten zien wat momenteel in Rusland gebeurt en hoe naar de geschiedenis wordt gekeken”, zegt Podrabinek ineengedoken en voorovergebogen in het koffiehuis. „Het gaat mij niet om de oorlogsveteranen. Het gaat mij om de verschrikkingen tijdens de Sovjet-Unie. Maar dat er zulke reacties zouden komen had ik niet verwacht. Ik wilde alleen dat op straat gediscussieerd zou worden over het Sovjetverleden.”

Ruimtevaarders

Podrabinek beweert, net als andere critici van het Kremlin, dat de zaak rond hem geen incident is. De Russische regering is bezig het Sovjetverleden te rehabiliteren, menen zij. Bij de restauratie van het Moskouse metrostation Koerskaja bleek in augustus dat een zin over Stalin uit een oud-Sovjetvolkslied was teruggekeerd in de entree. ”Stalin voedde ons op om loyaal te zijn aan de natie, inspireerde ons om te werken en heldendaden te verrichten”, luidt de tekst onder witte standbeelden. Daarnaast heeft de regering een speciale overheidscommissie in het leven geroepen die erop toeziet dat geen geschiedvervalsing wordt gepleegd tegen de Russische belangen. Op scholen verschijnen daarom lesboeken met een nieuwe kijk op Stalin en de Sovjetgeschiedenis. Deze boeken zouden de misdaden van het Sovjetregime proberen te rechtvaardigen en beweren dat repressie nodig was om het land op te bouwen.

Historicus Olga Pavlenko aan de Humanitaire Staatsuniversiteit in Moskou heeft niks gemerkt van censuur in geschiedenisboeken. Ze weet van het bestaan van de commissie tegen falsificatie. „We mogen over alles en iedereen schrijven. Ook kunnen we kritisch zijn op Stalin”, zegt ze in een klaslokaal, waar ze aan studenten les heeft gegeven over de huidige verhouding tussen Rusland en de Verenigde Staten.

Pavlenko beaamt dat het Kremlin bewust bezig is de Sovjet-Unie te rehabiliteren. „Na de val van het communisme kende Rusland verschillende gedaantes. Van pogingen tot het opbouwen van een westers land met kapitalisme tot een brug tussen Europa en Azië. Dat leverde niets op en leidde tot grote teleurstelling onder de bevolking. De regering probeert sinds vier jaar een collectieve identiteit te creëren. In 2005 had je in Oekraïne en Georgië revoluties. Die landen gingen hun eigen weg. Rusland besefte dat het alleen stond en niet meer samen optrok met de voormalige Sovjetstaten. Door te herinneren aan een groots Sovjetverleden probeert de regering een eenheid in Rusland te smeden en op deze manier consensus te vinden tussen de oude en jonge generaties.”

Poetin en Medvedev willen daarom de kracht van het moederland tonen, zegt Pavlenko. Het Kremlin stelt de Sovjet-Unie als voorbeeld. Een grootmacht, die nazi-Duitsland versloeg. Die beroemde ruimtevaarders voortbracht. Die onder Stalin de industrialisatie van de grond kreeg. Oppositiepartijen en mensen als Podrabinek gruwen van dit beleid. De prestaties van de Sovjet-Unie kostten immers aan miljoenen mensen het leven. Pavlenko waarschuwt wel. „Het moet niet te ver gaan met die symbolen. Wat Stalin heeft gedaan was verschrikkelijk.”

Harde hand

Volgens Podrabinek gaat het bij de Sovjetsymbolen verder dan alleen de creatie van een collectieve identiteit. „De huidige machthebbers vrezen hier een revolutie, zoals in Oekraïne en Georgië. Daarom grijpen ze terug naar de Sovjettijd toen het land een grootmacht werd door een totalitair systeem. Ze doen er alles aan om de maatschappij en het zakenleven te controleren. Ze zijn bang dat een andere groep aan de macht komt.”

Het is niet de eerste keer dat Podrabinek botst met de overheid. Tijdens de Sovjet-Unie werd hij twee keer opgesloten in een kamp. Het huidige Rusland is niet te vergelijken met de Sovjet-Unie, zegt Podrabinek. „Maar het is wel de weg ingeslagen om die kant op te gaan. Elk jaar wordt de situatie zorgelijker. Tien jaar geleden was er veel meer vrijheid. Nu is er geen vrijheid van meningsuiting meer. Er is steeds minder vrije pers. Het parlement wordt gedomineerd door één partij. Of dit opnieuw tot repressie leidt, weet ik niet. Ik weet niet wat er gaat gebeuren. Ook niet met mijzelf. Zolang ik leef, is er hoop op een beter Rusland.”

De 15-jarige Maslova Ljoebov –zwarte gympen en een strakke spijkerbroek in dezelfde kleur– loopt door de entree van metrostation Koerskaja. Zij kijkt kort omhoog naar de Stalininscriptie. Ze geeft het toe. Zij is trots op de Sovjetleider om wat hij heeft gedaan voor haar land. „Het belangrijkste is dat hij de Tweede Wereldoorlog heeft gewonnen. Op veel metrostations en in vele steden zie je beelden van Lenin. Waarom dan niet een gedenkteken voor Stalin?”

Over de repressie onder Stalin zegt Ljoebov vastberaden. „Dat is heel treurig. Maar dit land had het stalinisme nodig. Een harde hand. We moesten een land opbouwen en dat is dankzij Stalin gelukt. Zo heb ik het op school geleerd.” Toch twijfelt ze na die laatste zin. „Maar misschien denk ik daar over een aantal jaren wel heel anders over.”