Louis Michel is een opvallende verschijning. Hij is groot en goed gevuld en kenmerkt zich door een zelfbewust optreden. Tijdens het Belgisch EU-voorzitterschap in het afgelopen half jaar moest hij eigenlijk in de schaduw lopen van premier Verhofstadt en EU-buitenlandcoördinator Javier Solana. Maar Michels verschijning is te omvangrijk om niet af en toe even uit die schaduw naar voren te treden.

Dat kwam hem vrijdag echter duur te staan. Een persconferentie waarop hij onder meer klaagde dat hij te weinig had geslapen, zorgde ervoor dat hij ook de volgende nacht matig zou uitrusten.

Michel meldde dat er door de regeringsleiders was besloten tot een vredesmacht voor Afghanistan. De vorming van een EU-leger is momenteel een van de gevoelige kwesties tussen de vijftien lidstaten. Daarvoor zijn twee redenen. In de eerste plaats is een EU-strijdmacht vele stappen voorbij de samenwerking tussen zelfstandige en onafhankelijke lidstaten. Een echt Europees leger kan centraal vanuit de Unie worden ingezet, eventueel zelfs tegen de zin van een van de lidstaten. En dat kan eigenlijk helemaal niet, omdat defensie- en buitenlands beleid formeel nog helemaal bij de lidstaten ligt.

In de praktijk werkt dit trouwens wel anders. De zeer invloedrijke positie van buitenlandcoördinator Solana bewijst dat. Maar toch zien sommige landen de EU nog steeds als een samenwerkingsverband tussen geheel autonome landen. En elke stap verder roept spanningen op.

Ondanks dit wordt er in de Europese Unie wel druk gesproken over de vorming van een gezamenlijke legermacht, maar daarover bestaat nog een diepgaand verschil van mening met Griekenland.

Dit EU-leger zou gebruik moeten maken van NAVO-materieel. Op vier neutrale landen na zijn alle EU-landen ook lid van de NAVO. Op deze manier hoeven de landen niet alle tanks en kanonnen dubbel te hebben. Turkije, het buurland van Griekenland is echter wel lid van de NAVO, maar niet van de EU.

Turkije heeft zich tot enkele weken geleden verzet tegen de vorming van een EU-leger. Griekenland en Turkije liggen onder meer in een ernstig conflict over het eiland Cyprus. Beide landen waren bang dat de EU voor één van beide partij zou gaan trekken en met een grote legermacht achter is dat bedreigend. Na meer dan een jaar dwarsliggen kreeg Turkije de garantie dat de EU zich niet zou mengen in een ruzie tussen twee NAVO-landen.

Griekenland was hierdoor echter niet gerustgesteld. Tijdens de top werd er tussen de bedrijven door grote druk uitgeoefend op de Griekse premier Simitis. Als hij zijn verzet opgeeft, is de weg vrij voor een samenwerking tussen de EU en de NAVO en is het EU-leger een feit. De leiders denken dat deze op zijn vroegst in 2003 zou kunnen worden uitgezonden.

Olifantsvoeten
In dit politieke mijnenveld stak de Belgische minister Michel –sprekend namens het Belgisch voorzitterschap– vrijdagmiddag tijdens een persconferentie de loftrompet op over een door de EU gevormde vredesmacht voor Afghanistan. Weliswaar zei hij erbij dat het een „multilaterale strijdmacht onder mandaat van de VN-veiligheidsraad” zou zijn, maar tegelijk noemde hij het een „historisch keerpunt in de geschiedenis van de Europese Unie.” En aldus wandelde Michel met federale olifantsvoeten door de Europese porseleinkast. „Dit is een grote stap voorwaarts. We grijpen onze politieke kansen.”

Dit riep direct grote vragen op. Hoe is de positie van de neutrale EU-naties, die geen lid zijn van de NAVO (Ierland, Zweden, Finland en Oostenrijk)? Geen probleem, zei Michel, „want deze strijdmacht doet vredestaken en voert geen oorlog.”

Kunnen er ook niet-EU-landen aan deze vredesmacht deelnemen, zo was de vraag aan Solana, die naast Michel zat? „Jawel”, zei Solana, „want de macht werkt onder een VN-mandaat. Maar gemakkelijk zal het niet zijn.” Waarmee Solana in feite bevestigde dat het meer een EU-macht zou zijn dan een VN-missie.

Binnen een uur reageerden diverse andere EU-partners zeer kritisch op Michels uitspraken. „Zelfs als we zouden willen, dan zouden we het nog niet kunnen”, sprak de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer. Minister Jack Straw van Groot-Brittannië en de Nederlandse minister Van Aartsen zeiden gewoon: „Dit is niet de bedoeling van het debat dat we hadden.”

Er was helemaal geen EU-legermacht voor Afghanistan. Er was onder de individuele lidstaten alleen grote bereidheid om aan een VN-missie deel te nemen. In de Europese subtiele verhoudingen maakt dat nogal een groot verschil. Begrijpelijk dat Michel dit op het conto van het Belgisch voorzitterschap wilde schrijven. Maar ook gevaarlijk, zo bleek.

Vrijwilligheid
Vrijdagavond verscheen Michel opnieuw in het perscentrum, maar nu naast zijn premier Guy Verhofstadt. De laatste begon met te verklaren dat „deelname aan de vredesmacht uiteraard op basis van vrijwilligheid” zou plaatsvinden, en dat de eenheid beslist niet onder EU-vlag zou vertrekken. „De regeringsleiders zijn een verbintenis aangegaan om de stabiliteit van Afghanistan te versterken onder mandaat van de Verenigde Naties. Maar ook zonder de discussie in Laken hadden veel landen al aangegeven dat men hieraan wilde meedoen. Het is echter de eerste keer dat er onder ons zoveel bereidheid is om hieraan mee te werken.”

Verhofstadt wilde inmiddels weer naar een volgend onderwerp overgaan, maar Michel schudde hem aan zijn mouw. Hij wilde zijn excuses maken. Hij was zo enthousiast geweest over de grote steun voor de vredesmacht, dat hij „het subtiele verschil tussen de EU en haar lidstaten” onvoldoende had benadrukt.

Aan het begin van het Belgisch voorzitterschap werd al voorspeld dat Europa veel met Michel zou beleven. Deze voorspelling is helemaal uitgekomen. Tot op de afsluitende top zorgde de Bourgondische Belg voor verrassingen. Het is zeker dat deze week op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Brussel opgelucht adem is gehaald nu het EU-voorzitterschap erop zit.