Voorzitter Barroso van de Europese Commissie vertolkte zaterdag het overheersende gevoelen in het hoofdkwartier van de Unie. „Een geweldige dag voor Europa”, luidde zijn reactie op de uitslag van het referendum in Ierland. Vorig jaar juni oordeelden de eilandbewoners afwijzend over de voorgestelde hervormingen, bij de herkansing gaf een ruime meerderheid van 67 procent toch groen licht.In december 2001 viel het besluit om de EU in bestuurlijk opzicht op de schop te nemen. Bijna acht jaar later lijkt afronding van dat proces niet ver weg. Het eerste ontwerp, met de ambitieuze aanduiding van Europese grondwet, haalde het niet. De herziene versie nadert nu de eindstreep.

Er wacht nog een laatste obstakel. De nationale parlementen van alle 27 aangesloten landen hebben het document geratificeerd. Maar in Polen en Tsjechië zijn ook de handtekeningen van de presidenten nodig. Het Poolse staatshoofd Lech Kaczynski heeft eerder aangekondigd dat hij daaraan zal meewerken na de beslissing van de Ierse bevolking. In Tsjechië ligt het moeilijker.

Daar zwaait Vaclav Klaus de scepter en die kennen we als een euroscepticus. Hij is fervent tegenstander van het conceptverdrag. Naar zijn opvatting zijn er al veel te veel bevoegdheden overgedragen aan de EU.

Vorige week spanden enkele senatoren in Tsjechië bij het constitutioneel hof opnieuw een juridische zaak aan tegen ‘Lissabon’. De daarin vastgelegde wijzigingen zouden volgens hen in strijd zijn met de soevereiniteit. Het hof besloot daarop dat Klaus voorlopig niet mag signeren. Het wil zich eerst buigen over de ingediende klacht. Binnen drie weken maken de rechters bekend wanneer ze een vonnis vellen. Het betekent vertraging.

De Tsjechische premier Fischer liet zaterdag weten dat hij er niettemin op vertrouwt dat Klaus voor het einde van het jaar zijn handtekening zet. Woensdag is Fischer in Brussel voor overleg met Barroso.

De druk vanuit de EU op de autoriteiten in Praag zal groot zijn. Binnen de gereorganiseerde structuur blijft de regel van kracht dat elke lidstaat een Europees commissaris mag leveren. Maar als de bestuurlijke aanpassingen niet snel worden ingevoerd, moet de samenstelling van de nieuwe Commissie plaatsvinden volgens de bepalingen van het Verdrag van Nice, op basis waarvan de Unie momenteel functioneert, en die schrijven een verkleining van het college voor. Het ligt voor de hand dat Tsjechië dan geen zetel meer krijgt in het team van Barroso.

Het Verdrag van Lissabon voorziet in een nieuwe functie: een permanente voorzitter van de Europese Raad, het gezelschap van de regeringsaanvoerders. Hun vergaderingen genieten bekendheid als EU-toppen. Tot dusver rouleert de regie halfjaarlijks tussen de hoogste politieke ambtsdragers van de lidstaten, maar straks wordt iemand benoemd die deze taak fulltime gaat behartigen.

De plannen zijn dat de leiders eind deze maand de knoop doorhakken over de invulling van die vacature. De naam van premier Balkenende zingt volop rond. Hij beweert zelf dat hij geen kandidaat is. Volgens staatssecretaris Timmermans van Buitenlandse Zaken gaat de Nederlandse regering hem dan ook niet voordragen.

Dat zegt echter niets over de ambities. Je kunt namelijk beter gevraagd worden dan jezelf aanbieden. Zo ging het vijf jaar geleden ook met Barroso. Die was formeel niet genomineerd voor het voorzitterschap van de Europese Commissie, maar werd uiteindelijk wel gekozen. De regeringsfracties CDA en PvdA weigeren iets te zeggen over hoe de premier moet handelen als zijn collega’s hem uitnodigen de prestigieuze post te aanvaarden. Wij doen niet mee aan speculaties, zo verkondigen zij.

De Britse oud-premier Blair is tot nu toe de enige officiële kandidaat. De Belgische premier Van Rompuy keert zich echter tegen hem. We zijn niet vergeten dat het Verenigd Koninkrijk Dehaene en Verhofstadt in het verleden heeft geblokkeerd toen zij hoge ogen gooiden om als hoofd van de Europese Commissie aan te treden, verklaarde hij zaterdag voor de televisie. Van Rompuy gaf niet aan of hij Balkenende wél ziet zitten. Op de vraag of het conflict over de verdieping van de Westerschelde een rol speelt, antwoordde hij dat dit een belangrijk dossier is, gevolgd door: „Maar dat hoeft niet op te wegen tegen al de rest.”

Nederland, België en Luxemburg hebben inmiddels gezamenlijk een soort profielschets opgesteld voor de EU-president. Balkenende voldoet in ieder geval aan de daarin opgenomen vereisten. Een vertrek naar Brussel mogen we ondanks zijn ontkenningen dan ook niet uitsluiten.