Martine van Bijlert, directeur van Afghanistan Analyst Network (AAN), heeft in haar deze maand gepubliceerde analyse ”How to win an Afghan election” uit de doeken gedaan hoe het vandaag zal gaan. De Nederlandse Afghanistankenner nam daarbij de verkiezingen in 2004 en 2005 als voorbeeld, maar peilde ook de toestand aan de vooravond van de huidige verkiezingen.Afghanen gaan ervan uit dat de uitslag allang is voorgekookt door de internationale gemeenschap, weet Van Bijlert. „Waarom vraagt u naar mijn keuze, het zijn jullie buitenlanders die besluiten wie er president wordt”, kreeg ze te horen van een Afghaanse man.

De keuze aan kandidaten vandaag was groot: ruim veertig. Maar, zegt Van Bijlert, lang niet alle kandidaten willen president worden. Velen doen mee in de hoop zich te profileren. Ze hopen hun bekendheid in te zetten bij onderhandelingen met andere kandidaten, om een hoge positie na de verkiezingen af te dwingen. Of ze zijn gevraagd mee te doen door een andere kandidaat die zo de kiezersachterban van een tegenstander moet splijten.

Karzai is druk bezig geweest met het spelen van dit spel. Hij heeft het aantal rivalen in zijn eigen Pathaanse achterban weten te beperken door ambitieuze politici over te halen aan de zijlijn te blijven. Uit families van twee rivalen heeft hij zijn campagneleider gehaald, zodat die twee niet meer door hun familie gesteund werden.

Welke factoren bepalen donderdag het stemgedrag van de Afghanen? Van Bijlert noemt er diverse. Zo wachtten burgers deze week steminstructies af van hun leiders, een dorpsleider, een krijgsheer of geestelijke. Vooral op het platteland was dat het geval, omdat daar de meeste bewoners ongeschoold zijn, en krijgsheren oppermachtig. Verder is er het begrip ”waseta” als stemmotief. De gedachte daarbij is dat je iemand ergens moet hebben zitten om later iets gedaan te krijgen. Daarom pluizen kiezers uit of een kandidaat iets heeft met hun gebied of stam, zodat ze later toegang tot hem hebben. Dan is het de moeite waard om nu op hem te stemmen.

Druk en dreigementen spelen ook een grote rol. Vooral deze keer zijn ze reëel omdat het tellen van de stemmen ter plekke gebeurt (stembussen worden niet verplaatst naar elders). Daardoor is ook precies na te gaan door welke bevolkingsgroep een kandidaat niet is gekozen, en kunnen de leden van die gemeenschap de komende tijd revanche van diens aanhangers verwachten.

Intimidatie en bedreigingen vinden vooral op het platteland plaats, omdat het daar lastig is om anoniem je stem uit te brengen. Vijf jaar terug stonden milities in het zuiden klaar om stemkaarten van kiezers te controleren. Dit keer hebben lokale krijgsheren bevolkingsgroepen er weer nadrukkelijk op gewezen dat zij verantwoordelijk worden gehouden voor het niet gekozen worden van een kandidaat, weet Van Bijlert.

Mensen worden door meerdere van deze factoren beïnvloed bij hun stemgedrag en moeten dus nauwgezet wikken en wegen over de vraag welke keuze hen het minste schaadt en welke het meest oplevert. Kiezen omwille van inhoud van partijprogramma’s is voor gewone burgers nauwelijks een optie, maar het lijkt wel toe te nemen, aldus Van Bijlert. „Teleurstelling over de regeringsperiode van Karzai doet mensen beseffen dat er inhoudelijk iets moet veranderen.”

Grootschalige fraude tijdens de verkiezingen is onvermijdelijk. Overregistratie is favoriet nummer één. Dat kan door jezelf meer dan één keer te laten registreren, door blanco stembiljetten op de zwarte markt te kopen of door niet-bestaande kiezers te laten registreren (de zogenaamde spookkiezers). „Van sommige mensen is bekend dat ze zo veel valse stemkaarten hebben dat ze er een stembus mee vol kunnen proppen.” Een kiezer in Logar had honderden biljetten in zijn tuin begraven, en zou ze vandaag verkopen voor 5 dollar per stuk.

Bij het opvoeren van niet-bestaande kiezers zijn vrouwen populair, omdat die geen foto hoeven te tonen bij hun registratie. Mannelijke kiezers mogen hun vrouwelijke familie aangeven, zonder dat die zelf hoeven te komen. In de provincie Paktika leidde dat in 2005 tot bijna 160.000 extra registraties en een onwaarschijnlijk hoog aantal vrouwelijke keizers: 46,5 procent in 2004 en ruim 57 procent in 2005. Opmerkelijk voor een gebied dat als conservatief en vrouwonvriendelijk bekendstaat.

Verder is er nog het manipuleren bij het tellen van de stemmen. Zo kunnen stemkaarten van rivalen ongeldig gemaakt, of resultaten gewijzigd (een nulletje erbij of eraf). In 2004 kreeg een kandidaat na sluiting van de stembus een telefoontje met het aanbod zijn verkiezingsuitslag op te krikken. Uiteraard tegen betaling, en wel van 500 dollar.