De Amerikaanse politicoloog prof. dr. Ryan C. Hendrickson (Eastern Illinois University) verwijst naar De Hoop Scheffers eerste optreden, toen de internationale pers hem in januari 2004 in het hoofdkwartier in Brussel opwachtte. „Toen zei hij dat de operatie in Afghanistan de hoogste prioriteit zou krijgen. Dat is zijn mantra geworden. Die missie is sindsdien sterk uitgebreid.”Maar voor optreden buiten Afghanistan was De Hoop Scheffer minder te porren, zo laat Hendrickson binnenkort in een publicatie zien. „Hij trapte daarbij steeds op de rem. Zodra er overeenstemming was over optreden in Irak of Sudan zorgde De Hoop Scheffer ervoor dat zo’n missie beperkt bleef. Hij concentreerde zich op Afghanistan. Terwijl de Amerikanen graag hadden gezien dat de NAVO meer in Irak zou doen.”

De inzet in Afghanistan is in De Hoop Scheffers tijd vertienvoudigd van 6000 naar 60.000 man. Is dat een prestatie?

„Daarin speelt hij geen doorslag­gevende rol. De bevoegdheden van de secretaris-generaal zijn beperkt. Hij heeft bijvoorbeeld niet eens stemrecht. Jaap de Hoop Scheffer drong bij de lidstaten wel aan op een grotere inzet, maar kon ze niet bijsturen.

Het lijkt erop dat Nederland zijn beleid wel veranderde, door na lang aarzelen de missie in Uruzgan te verlengen. Maar het is niet duidelijk of dat door De Hoop Scheffer kwam.

Frankrijk heeft zijn rol in de NAVO ook versterkt. Maar dat kwam door Sarkozy, die meer invloed op het wereldtoneel zocht.”

Familieruzies

Knap vindt Hendrickson het dat De Hoop Scheffer grote crises in het bondgenootschap heeft weten te voorkomen. „Daarin brengt hij het er beter af dan zijn voorganger Robertson. Onder de Schot dreigde de NAVO over Irak uit elkaar te vallen. Onder De Hoop Scheffer zijn familieruzies binnens­kamers gebleven.”

Bij mooi weer was dat misschien geen prestatie geweest, maar de druk op de NAVO was juist erg groot, meent Hendrickson. „Europa ergerde zich aan Amerika, dat op zijn eentje besluiten nam. En Amerika stoorde zich aan Europa, dat wel troepen naar Afghanistan stuurde, maar die onder allerlei beperkingen plaatste.”

Ook de reislust van de Nederlandse NAVO-chef is de Amerikaanse wetenschapper opgevallen. „Uniek was dat hij zo veel buiten het NAVO-grondgebied kwam. In allerlei landen waar nooit eerder een secretaris-generaal opdook –zoals Zuid-Korea, Australië en zelfs Jordanië– verscheen De Hoop Scheffer. Hij steunde de Amerikaanse visie van de NAVO met zijn partnerschappen wereldwijd. Eerdere secretarissen-generaal bleven voornamelijk in NAVO-lidstaten.”

Maar bij die bezoeken bleek ook zijn zwakte, meent prof. Hendrickson. „Om de publieke diplomatie goed te kunnen beoefenen, moet je eigenlijk een groot spreker zijn. Dat is De Hoop Scheffer niet.”

Waarom is spreken zo belangrijk?

„Op zulke reizen is de secretaris-generaal de belangrijkste pr-figuur van de NAVO. Hij ontmoet niet alleen politici, maar gaat ook langs bij een universiteit of zo voor een toespraak. Dat is een unieke kans om het nut van de NAVO uit te leggen. Hij deed dat correct, maar echt goed was hij er niet in.

De gave van ”public speaking” wordt de komende jaren belangrijker als de strijd in Afghanistan meer levens gaat kosten. Het zijn niet alleen nationale leiders die de operaties moeten verdedigen, maar de NAVO-topman kan daar zelf aan bijdragen. Vooral in Europa is dat belangrijk; in de VS minder.”

Hoe ziet u dat concreet voor u? Een toespraak in de openlucht voor 200.000 mensen, zoals Obama vorig jaar in Berlijn deed?

„Zoiets ja. De critici van de NAVO zullen zich sterker gaan roeren, dus het bondgenootschap moet zelf ook meer van zich laten zien. Dit lijkt me een van de redenen waarom men Rasmussen heeft gekozen als nieuwe NAVO-baas. Dat is een doorgewinterd leider die houdt van de camera. Bij uitstek geschikt om de NAVO te verkopen.”

De Hoop Scheffer spreekt vloeiend Engels, Frans en Duits. Is dat iets wat hem positief onderscheidt?

„Met die talenkennis is hij ook onder de secretarissen-generaal vrij uniek. Maar ik denk dat deze hem het meest te pas kwam in onderlinge contacten met ministers. In die ”private diplomacy” ligt volgens mij zijn kracht. Ik denk dat hij goede contacten had in allerlei landen. In de Verenigde Staten en Afghanistan en ook in Rusland.

Maar vergeet niet dat zijn speelruimte in bijvoorbeeld Rusland maar heel klein was. Het enige wat hij daar kon, was het gesprek gaande houden. Echt zakendoen is voorbehouden aan iemand als Obama.”

Treedt de NAVO-chef in Moskou dan niet op namens de 28 lidstaten, inclusief de VS?

„Nee. Hij kan wel helpen, maar is daar geen sleutelfiguur. Hij moet het hebben van zijn persoonlijke vaardigheden.”

Hoe keek uw eigen, Amerikaanse regering aan tegen De Hoop Scheffer?

„Ik denk heel positief. Zijn kijk op de veiligheid in de wereld kwam sterk overeen met die van president Bush. Op een enkele keer na heeft hij de VS nooit openlijk bekritiseerd. Toenmalig NAVO-ambassadeur Victoria Nuland was lovend over hem.

Het gaat te ver om –zoals sommige critici– te zeggen dat hij het schoothondje van Bush was. Maar veel speelruimte had hij niet. De VS stellen zich doorgaans unilateraal op, en zeker Bush. Dat vraagt voorzichtig manoeuvreren van de secretaris-generaal.”

Zocht hij wel de grens op?

„Nauwelijks. Manfred Wörner deed dat veel meer, door openlijk tegen president Clinton in te gaan en te pleiten voor ingrijpen in Bosnië. Mijn indruk is dat De Hoop Scheffer er meer opuit was de lidstaten bij elkaar te houden.”

Stem

Hendrickson vermoedt dat ook president Obama vertrouwen in de Nederlandse NAVO-topman had. „De Hoop Scheffer pleitte begin dit jaar als eerste belangrijke westerse diplomaat voor een direct gesprek met Iran. Als groot buurland van Afghanistan kun je dat niet negeren, stelde hij.

Kort daarna nam Obama dat over. Ik vermoed dat hij aanvankelijk De Hoop Scheffer als stem heeft gebruikt om deze boodschap te brengen. Om eens te kijken hoe het zou vallen.

Uiteraard heb ik hier geen bewijs voor, maar gezien de feiten ligt het voor de hand. De Hoop Scheffer staat bekend om zijn grote behoedzaamheid en doet nooit zulke revolutionaire voorstellen. En het betrof juist iets wat al langer de wens van Obama was. Als het waar is, bewijst het dat Obama De Hoop Scheffer ziet als een betrouwbare bondgenoot.