Aan de rand van de Jordaan, een hippe stadswijk in hartje Amsterdam, staat de Noorderkerk. Elke zondag komen zo’n 250 kerkgangers samen in de Gereformeerde Bondsgemeente, behorend tot de Protestantse Kerk Amsterdam (PKA).Het monumentale gebedshuis (1620) is ruim tien jaar geleden voor bijna 5 miljoen euro (10,5 miljoen gulden) gerestaureerd. Steigers onttrokken de kerk vijf jaar lang aan het oog. Eind oktober 1998 kon koningin Beatrix de ingebruikname bijwonen.

Het 17e-eeuwse kerkgebouw plaatst de gemeente opnieuw voor grote problemen. Op verschillende plaatsen komt het pleisterwerk naar beneden, de hoge ramen vereisen onderhoud, terwijl een aantal muurankers dringend vervangen moet worden.

De kerk kampt met een bijzonder probleem. Onderzoek wijst uit dat de oude, dikke muren een extreem hoog zoutgehalte bevatten. De grote boosdoener is de kalk in de cement, legt architect Kees Voordouw uit. „Kalk wordt gemaakt van schelpen. Bij het spoelen van de schelpen is waarschijnlijk zout water uit het IJ of de Zuiderzee gebruikt, omdat de gracht te vies was.”

Drie eeuwen lang levert het hoge zoutgehalte geen enkel probleem op. In 1958 komt het pleisterwerk in de kerk onverwacht „met bakken naar beneden.” Oorzaak blijkt de aanleg van verwarming in 1950 te zijn. De vochtige buitenlucht trekt langzaam door de muren naar de droge ruimte in de kerk. Het aanwezige zout werkt daarbij verwoestend in op het stucwerk. Het kerkbestuur besluit de muren kaal te bikken. Dertig jaar lang kijken kerkgangers aan tegen afgebikte wanden.

Bij de restauratie van 1996 wordt nieuw pleisterwerk aangebracht. Een verbetering van de verwarming veroorzaakt opnieuw problemen aan het stucwerk. Koster Edu Windhorst toont de pijnpunten. „Kijk, daar bovenaan laat het stucwerk los. En daar.” De strakke, witte wanden van de hoge gewelven bobbelen hier en daar onnatuurlijk op. Iets hoger zitten kloeke gaten in de wandafwerking.

De kosterswoning, gelegen in de kerk, kampt met dezelfde problemen. Lineke Windhorst trekt een tafeltje aan de kant. De wand blijkt ernstig aangetast. „Wij kunnen er hier nog wel iets voor zetten. Maar in de kerk kan dat niet.” Ook in andere kerken blijkt de zoute kalk meer of minder problemen op te leveren. In de Noorderkerk teistert het zout echter de 20 meter hoge wanden van onder tot boven. „Zo zout heb ik het nog nooit gegeten”, aldus de architect.

Een oplossing ligt in het voorkomen van vochttransport door de muur. Nieuw, zoutbestendig stucwerk moet het probleem definitief verhelpen. „De koster moet daarbij wel twee keer per jaar het zout van de wanden stofzuigen.” De eerste, westelijke wand is inmiddels voor 150.000 euro behandeld. De andere drie, iets minder aangetaste binnenmuren kosten samen 250.000 euro, meldt Chris Kraamer, voorzitter van de kerkrentmeesters. Voordouw schat de buitenkant op nog eens 340.000 euro. De kostenpost van een slordige 6 ton betekent een tegenvaller voor de kleine hervormde gemeente. De Stichting Vrienden van de Noorderkerk is eind maart samen met de IZB –de vereniging voor zending in Nederland vanuit de Gereformeerde Bond– een financiële actie gestart voor de Noorderkerk en haar missionaire taak. De onderhoudsklus werd destijds nog geraamd op een ton.

De gemeente kan dit onmogelijk zelf opbrengen, verklaart stichtingsvoorzitter Guda Borger. „De grens van onze draagkracht is bereikt.” De stichting hoopt daarom op steun uit de rest van Nederland. De stichting heeft pakweg 700 Gereformeerde Bondsgemeenten aangeschreven. De actie heeft tot nu toe 4000 euro opgeleverd.

De Noorderkerk hoopt op subsidie van het Rijk. Tot voor kort droeg de overheid 50 procent bij in de restauratiekosten. De overheid werkt momenteel echter met meerjarenplannen van zes jaar, waarbij in totaal maximaal 50.000 euro wordt toegekend.

Bij restauratieprojecten boven de 7 ton bestaat er een mogelijkheid om extra subsidie te krijgen. De Noorderkerk probeert aanspraak te maken op deze regeling. Groot is de kans niet. „Het aantal projecten hiervoor is beperkt”, zegt Kraamer.

Hulp is daarom nodig, niet alleen voor het gebouw. De Noorderkerk bepaalt het gezicht van de gemeente in de Jordaan. In het kerkgebouw vinden missionaire activiteiten plaats voor buurtkinderen, terwijl elke zondag, maandag en zaterdag de kerkdeuren voor iedereen openstaan. De gemeente organiseert op zondag laagdrempelige diensten in wijkgebouw Hebron in de Spaarndammerbuurt en verstrekt doordeweeks onder andere warme maaltijden – voor een luttel bedrag.

De Noorderkerk, een van de weinig orthodoxe gemeenten in de stad, moet haar plaats in Amsterdam blijven innemen, betoogt Borger. „De kerk oefent een grote aantrekkingskracht uit op bezoekers. Het gebouw biedt ons de mogelijkheid om mensen in contact te brengen met het Evangelie van Jezus Christus.”