In de maanden voordat hij werd vermoord, leverde Fortuyn slag op drie fronten. Inhoudelijk liet hij zien dat Nederland na twee paarse kabinetten toe was aan streng en zakelijk beleid. Qua stijl koos hij voor ongekende duidelijkheid, openheid en polarisatie. Verder leerde hij de gevestigde politiek in woord en daad de les dat leiderschap, gekoppeld aan charisma, in de moderne politiek onontbeerlijk is.

Wie anno 2003 louter naar de LPF kijkt, zou menen dat er van de politieke nalatenschap van de vermoorde lijsttrekker weinig terecht is gekomen. De historische winst van 26 kamerzetels is binnen het jaar omgebogen naar een schamel overblijfsel van acht, een aantal waarmee Fortuyn zelf niet eens in de Kamer was gaan zitten. Het strategisch akkoord dat CDA, VVD en LPF afgelopen zomer schreven, is „geprullebakkeerd”, zoals minister Remkes het noemde, terwijl een centrumlinkse coalitie dreigt.

Toch is daarmee lang niet alles gezegd. Wie het blikveld verbreedt en zich inhoudelijk richt op de drie fronten van Fortuyn, ziet dat diens invloed nog altijd immens is. De Rotterdammer heeft zijn sporen niet alleen getrokken in het programmatische gedachtegoed van de gevestigde politieke partijen, maar ook in hun ideeën over politieke stijl en leiderschap. Hoewel zijn naam in campagnetijd zorgvuldig werd vermeden, was zijn invloed onmiskenbaar.

Lijsttrekkers
Alleen al de personen die lijsttrekker werden. De PvdA verruilde Fortuyns grote vijand Melkert voor de charismatische Bos - krap een jaar geleden was hij de enige sociaal-democraat voor wie Fortuyn een goed woord over had. Bij de VVD werd de irenische Dijkstal snel opgevolgd door de immer polariserende Zalm - hij was de enige minister uit het tweede paarse kabinet die bij Fortuyn nog op het nodige krediet kon rekenen. Bij het CDA bleef Balkenende aan het roer - de man met wie Fortuyn een „niet-aanvalsverdrag” sloot.

Ziedaar de drie partijen die afgelopen woensdag de verkiezingen wonnen. En hoe! Bij de VVD was het rechtse duidelijkheid -zij het vooral op financieel-economisch terrein- waarmee Zalm vier zetels veroverde. Aan kop van de PvdA scoorde Bos met hetzelfde soort mediagenieke charisma als waarmee Fortuyn doorbrak, al had hij zijn strategische bescheidenheid natuurlijk niet van Fortuyn ’geleend’. Bij het CDA leverde een strategie van bekvechten met links opnieuw lichte zetelwinst op.

De SP won afgelopen woensdag geen zetels, maar dat kwam overduidelijk door de nek-aan-nekrace tussen PvdA en CDA. Eerder stond de SP in de peilingen een tijdlang rond de twintig zetels. Op dat moment scoorde lijsttrekker Marijnissen uitzonderlijk goed met dezelfde polarisatiestrategie en antiregentenmentaliteit als waarmee Fortuyn de paarse partijen PvdA, VVD en D66 bestreed. Fortuyn prees Marijnissen als enige linkse lijsttrekker om zijn anti-Haagse authenticiteit.

De overige partijen verloren. Bij D66 leidde dat inmiddels tot het vertrek van de laatste van de paarse lijsttrekkers, die vorig jaar in confrontaties met Fortuyn radicaal door de mand zakten. Bij GroenLinks maakte partijleider Rosenmöller plaats voor Halsema, die zich als lijsttrekker heftig verzette tegen zowel de popularisering van de politiek als de algehele verrechtsing. Ook GroenLinks moest echter constateren dat zo’n opstelling in het huidige klimaat geen winst oplevert.

Openheid
De verkiezingscampagne was de afgelopen weken, geheel in de geest van Fortuyn, een mediacampagne. Natuurlijk kwam dat deels door de korte periode waarin de strijd geleverd moest worden, maar ook hadden de gevestigde partijen van Fortuyn geleerd. Die bewees vorig voorjaar dat de televisie het medium bij uitstek is om een bekende Nederlander te worden, en dat sterrendom meer zetels kan opleveren dan het noest uitdragen van politieke idealen in achterafzaaltjes.

Maar ook buiten de campagne is de rol van de media het afgelopen jaar sterker geworden. De politieke voormannen van vandaag hebben Fortuyns geloof in ”nieuwe politiek” overgenomen. Zij kiezen voor een stijl van ongekende openheid. VVD-leider Zalm werkt dagelijks aan een digitaal dagboek, premier Balkenende legt de besluiten van de ministerraad uit aan de BNN-meiden Katja Schuurman en Bridget Maasland en fractieleider Bos toont de tv-kijkers graag de PvdA-burelen aan het Binnenhof.

De door Fortuyn zozeer bepleite openheid is ook terug te vinden in het functioneren van de Tweede Kamer. De coalitiepartijen CDA, VVD en LPF schaften het gewraakte Torentjesoverleg af. De 87 dagen van het kabinet-Balkenende brachten hoogtepunten van dualisme, waarbij regeringsfracties zich niet meer automatisch achter geestverwante bewindslieden schaarden. Ook een potentiële regeringspartij als de PvdA heeft nu de mond vol van dualisme. Partijleider Bos blijft er zelfs voor in de Kamer en zal geen zitting nemen in het kabinet.

Premier Balkenende werd door GroenLinks en de Socialistische Partij in de Tweede Kamer herhaaldelijk gecomplimenteerd om zijn open opstelling in belangrijke debatten. SP-leider Marijnissen, die ook opponeerde tegen de paarse kabinetten van premier Kok, noemde de stijl van Balkenende zelfs een verademing. De nieuwe minister-president komt duidelijk niet met tegenzin naar de Kamer en toont zich gevoelig voor argumenten.

Zorg en onderwijs
Ten slotte hebben veel partijen ook de beleidsinhoudelijke inzichten van Fortuyn in hun programma’s voor de komende vier jaar verwerkt. Zo zijn CDA en VVD optimistisch over wat er in de gezondheidszorg kan worden bereikt met relatief weinig extra investeringen. De economische tegenvallers maken dat er domweg niet veel geld meer is, maar de partijen laten zich zeker ook enigszins leiden door Fortuyns stelling dat structurele verbeteringen mogelijk zijn zonder extra geld, namelijk door ontbureaucratisering en een wijziging van het zorgstelsel.

Idem dito wat betreft het onderwijs. Ook hier wees Fortuyn op de miljardeninvesteringen die door de paarse kabinetten zijn gedaan, en die de nood niet hebben kunnen lenigen. Hij baande de weg voor CDA en VVD, die net als hij pleiten voor meer autonomie voor de scholen en minder regels. Onder leiding van lijsttrekker Bos pleit zelfs de PvdA nu voor meer keuzevrijheid voor docenten en schoolbesturen.

Maar nog veel invloedrijker dan Fortuyns opvattingen over zorg en onderwijs zijn zijn ideeën over integratie en veiligheid op straat. Alle grote gevestigde partijen hebben de vrijblijvendheid laten varen als ze spreken over de integratie van nieuwkomers in de Nederlandse samenleving. De VVD gaat het verst, maar zelfs de PvdA is over de brug en wil allochtonen die de Nederlandse taal maar niet willen leren, gaan beboeten. Ook zijn Fortuyns ideeën over het aan banden leggen van huwelijksmigratie nu binnen de PvdA bespreekbaar.

Als het gaat om de veiligheid pleiten alle partijen in navolging van Fortuyn voor meer repressie. Ook op dit onderwerp is de PvdA opgeschoven. De partij van Bos heeft het nog wel over het belang van criminaliteitspreventie, maar ze staat ook open voor strengere straffen en voor meer blauw op straat. Verder lijkt het binnen de PvdA nauwelijks nog een taboe, zoals het in het recente verleden wel was, dat allochtonen in de grote steden verantwoordelijk zijn voor een groot percentage van de straatroven en winkeldiefstallen.

Luis in de pels
Op alledrie de fronten van Fortuyn -vorm, inhoud en stijl- kan dus worden geconstateerd dat zijn invloed sterker is dan ooit. De LPF mag sterk zijn geslonken, Pims ideeën leven voort bij de gevestigde partijen. LPF-leider Herben heeft wat dat betreft aan zijn acht zetels meer dan genoeg. Hij kan Fortuyns favoriete centrumrechtse coalitie aan een meerderheid helpen, en verder kan hij fungeren als de spreekwoordelijke luis in de pels.