Het reüniegehalte bij de Atlantische Commissie was maandag nog wat hoger dan gewoonlijk. Meestal trekken bijeenkomsten van deze organisatie veel mensen in diplomatenblauw. Personeel van ambassades komt zich er op de hoogte stellen van de laatste meningen over de internationale verhoudingen. En je ontmoet er tegelijk collega’s en belangstellenden.Maar Jaap de Hoop Scheffer bracht maandag zijn eigen publiek mee. Hij heeft als diplomaat en politicus niet alleen een lange geschiedenis in Den Haag, hij is ook oud-bestuurslid van de Atlantische Commissie zelf.

Bij het vragenrondje na de toespraak van de NAVO-chef liep de VVD’er Wim van Eekelen –onder meer oud-topman van de Europese defensieorganisatie WEU— naar de microfoon en zei: „Samen met Hans van den Broek (oud-minister van Buitenlandse Zaken, EvV) ben ik waarschijnlijk de enige in de zaal die kan zeggen dat Jaap voor mij heeft gewerkt.” Om vervolgens door te vragen over de –tot nu toe mislukte—samenwerking tussen de NAVO en de Europese Unie.

De Hoop Scheffer gaf het eerlijk toe. „Dat is een van mijn frustraties. Op dat punt moet zeker iets gebeuren.”

Improviserend

Tijdens zijn toespraak was al gebleken dat dit punt hem erg hoog zat. Zijn voorbereide tekst zweeg over dit punt en daarom voegde hij er al improviserend iets aan toe. „De NAVO en de EU moeten een strategisch partnerschap aangaan. Van de 28 NAVO-lidstaten zijn er 21 ook bij de EU aangesloten. Terecht neemt Europa steeds meer verantwoordelijkheid in de wereld. Maar het is onverantwoord dat dit los van de NAVO gebeurt.”

De reden van de stroeve samenwerking tussen de twee Brusselse organisaties ligt vooral in een conflict tussen Turkije en Cyprus. De Hoop Scheffer: „Maar ook zonder dit complexe punt komt het toch vooral neer op politiek leiderschap.”

Ook voerde de NAVO-chef een warm pleidooi voor „continue samenwerking” met andere internationale organisaties, zoals de Verenigde Naties en de Wereldbank.

Het takenpakket van de NAVO is de afgelopen 5,5 jaar onder De Hoop Scheffer alleen maar uitgebreid. De organisatie stelde bijvoorbeeld een eenheid in tegen de digitale oorlogvoering, zoals aanvallen op computersystemen van banken en elektriciteitsmaatschappijen. Verder raakte zij actief in de bescherming van zeeschepen tegen piraten, voornamelijk in de Golf van Aden bij Somalië. De Hoop Scheffer: „Ook de klimaatverandering en energieconflicten zullen tot ons werkterrein gaan behoren. Als de ijskap smelt en er nieuwe doorvaarroutes ontstaan, brengt dat nieuwe veiligheidsrisico’s met zich mee. Daarin zit onze toegevoegde waarde.”

Hij benadrukte meermalen dat „we in de 21e eeuw niet kunnen blijven denken zoals in de 20e eeuw. Als we doen alsof globalisering alleen iets economisch is, blijven we kwetsbaar. De dreigingen zijn wereldwijd. Ook in onze veiligheid zijn we steeds meer van elkaar afhankelijk. Daarmee wordt de NAVO geen wereldorganisatie, maar wel een bondgenootschap dat wereldwijd met partners samenwerkt.”

Ook bestaande taken breidden zich sterk uit in de periode dat De Hoop Scheffer het Brusselse hoofdkwartier leidde. „Toen ik aantrad, zat er een kleine 6000 man in Afghanistan. Nu zijn dat er 62.000.”

De Nederlandse topdiplomaat rekende hierbij af met de –in Amerika populaire– gedachte dat Europese landen niet houden van militair optreden, maar het liever houden bij praten. „Juist in Afghanistan zijn veel Europese militairen actief. Ook Nederland doet hard mee.”

Het feit dat al deze landen van tijd tot tijd worden geconfronteerd met soldaten „die de uiterste prijs betalen”, doet ze eraan wennen dat veiligheid niet voor niets is. „Wij groeiden op in een tijd waarin we onze militaire capaciteit gebruikten om de vijand af te schrikken. Die tijd is jammer genoeg voorbij. Vandaag is er soms geen alternatief dan onze middelen wel te gebruiken. Dat zien we in Afghanistan. De politieke en publieke opinie zullen daar zeker aan moeten wennen.”

Aan het eind van zijn toespraak somde De Hoop Scheffer nog een aantal prioriteiten op waarmee zijn opvolger, de Deense premier Anders Fogh Rasmussen, vanaf volgende maand zijn voordeel kan doen. De grootste dobber zal waarschijnlijk de „duurzame samenwerking” tussen de NAVO en Rusland blijken te zijn. Door de Amerikaanse plannen om in Polen en Tsjechië een raketschild te bouwen is die al jaren een heet hangijzer. En de Russisch-Georgische oorlog vorig jaar zomer heeft de zaak nog verder verslechterd.

Over drie weken keert De Hoop Scheffer weer terug in een normaal burgerbestaan in zijn woning in Den Haag. Wat hij precies gaat doen? Dat zegt hij nog niet. Wel zat het wennen zijn, liet hij maandag blijken. „Het zal niet meer werken om te zeggen: Waarom vertrekt dit vliegtuig niet – ik ben toch al aan boord?”