In het paleis is het stil. De dikke muren verhinderen dat de geluiden van de stad hinderlijk binnendringen.De afgelopen vier jaar was het niet zo rustig binnen de muren van het stadspaleis. Tientallen restaurateurs en bouwvakkers van allerlei soort verstoorden de stilte met hun werk. De leider van de klus, restauratiearchitect Krijn van den Ende, spoorde hen met deskundig enthousiasme aan.

Hij is ook na vier jaar intensief omgaan met het paleis nog steeds onder de indruk van het monument. „Het paleis is in veel opzichten bijzonder. Niet alleen omdat het eigenlijk om een stadhuis gaat, maar vooral vanwege de unieke combinatie van de 17e-eeuwse architectuur vol pracht en praal en de uitzonderlijke 19e-eeuwse empiremeubelcollectie.” In het paleis staan honderden meubelstukken van topkwaliteit uit het begin van de 19e eeuw die samen een unieke verzameling vormen.

De restauratie was spannend, vertelt Van den Ende. „Toen we begonnen was nog niet precies duidelijk welke omvang de renovatie zou gaan krijgen. Tijdens het proces is meer mogelijk gemaakt dan aanvankelijk gepland. Schilderijen hebben hun oorspronkelijke helderheid weer terug. Marmer is schoongemaakt. Ook losse stukken, zoals kroonluchters en meubilair, zijn aangepakt. Daar hebben tientallen ateliers in heel Nederland aan meegewerkt.”

De renovatie van de afgelopen jaren is een correctie op die van de jaren zestig van de vorige eeuw. Bij die restauratie is geprobeerd het interieur zo veel mogelijk terug te brengen naar zijn 17e-eeuwse vorm. Van den Ende heeft juist gezocht naar een optimale combinatie van de 17e-eeuwse architectuur van het gebouw met de 19e-eeuwse inrichting. Daarom zijn wandbespanningen en kroonluchters opnieuw aangebracht. Veel vertrekken van het paleis hebben daardoor weer een warme, huiselijke sfeer gekregen.

De zolder van het paleis bleek een goudmijn te zijn voor de herinrichting van de zalen en kamers. Zo troffen de restaurateurs er in kisten veel originele kroonluchters aan, die nu de hoofdvertrekken weer verlichten. „En werkelijk alles wat er lag is van topkwaliteit. De beste meubel- en lampenmakers uit Nederland, Parijs et cetera hebben voor dit paleis gewerkt”, zegt Van den Ende.

Mozes

Het paleis is ook aangekleed met schilderijen uit de collectie van de koninklijke familie: veel portretten en historische taferelen. „Op veertig doeken na is nu in Paleis Het Loo, Paleis Soestdijk en hier de hele schilderijencollectie van Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau te zien”, vertelt een medewerker van het Koninklijk Huisarchief.

Van den Ende kan veel mooie verhalen vertellen: over de herinrichting van de Troon- of Schepenzaal en over de schouwen in de Vroedschapskamer of Mozeszaal, die zo heet vanwege het immens grote schilderij van Mozes met de zeventig wijzen in de woestijn. De tijd ontbreekt hem, maar alle wijzigingen en aanpassingen in het interieur zijn nauwkeurig beschreven. Voor later.

Veel deuren in het paleis blijven gesloten. Hoe de badkamer van een bezoekende vorst eruit ziet, krijgt de bezoeker niet met eigen ogen te zien. Er zijn wel videobeelden, maar „vanwege de veiligheid” blijven veel deuren dicht. „Dit is geen museum, maar een paleis”, benadrukt Van den Ende.

Het Paleis is de afgelopen vier jaar flink onder handen genomen. Al het aanwezige asbest (45 ton) is verwijderd, de installaties voor verwarming, elektriciteit en water zijn geheel vernieuwd. Er zijn leidingen voor communicatie en media aangelegd. Totaal is er 40 kilometer leidingen en kabels aangebracht.

De bestaande liften zijn vervangen en een vijfde lift is toegevoegd.

De keukens op de begane grond zijn vervangen, zodat staatsdiners en grote ontvangsten weer vanuit de eigen keuken kunnen worden geregeld.

Op de bel-etage zijn zeventien luxe appartementen voor bezoekende gasten ingericht. Op dezelfde verdieping en op de tweede en de vierde etage zijn kamers voor het meereizend personeel van de gasten en voor de eigen medewerkers gerealiseerd. De kamers hebben nu allemaal een eigen badkamer.

Verder zijn 1000 meubelstukken, 51 kroonluchters en 34 wandlampen onder handen genomen. Er is 1100 strekkende meter nieuw tapijt gelegd. Circa 3500 vierkante meter marmer is schoongemaakt.

Koningin Beatrix gebruikt het Paleis op de Dam vooral voor officiële ontvangsten. Buitenlandse vorsten en staatshoofden die Nederland bezoeken, verblijven vaak in het paleis en krijgen er een staatsdiner aangeboden.

Het Paleis op de Dam is ook de plaats voor bijzondere familiebijeenkomsten en de abdicatie van koningin Juliana vond er in 1980 plaats.

De koningin gebruikt het paleis verder voor haar nieuwjaarsrecepties en prijsuitreikingen.

Op dagen dat de koningin het paleis niet nodig heeft, kan het publiek het bezichtigen. Alleen de officiële ruimtes op de hoofdverdieping zijn toegankelijk. De bovenste etages met slaap- en verblijfsvertrekken voor delegaties en het eigen personeel blijven gesloten.

Stichting Koninklijk Paleis Amsterdam organiseert in de zomermaanden exposities die over het paleis gaan. Deze zomer is er een tentoonstelling te zien over de nu afgeronde restauratie van het interieur.

www.paleisamsterdam.nl, www.koninklijkhuis.nl.

1648 – Besluit om imposant stadhuis te bouwen.

1655 – Bouw stadhuis in grote lijnen afgerond.

1808 – Amsterdam biedt het gebouw als paleis aan koning Lodewijk Napoleon aan.

1810 – Na inlijving van Nederland door Frankrijk heet het tijdelijk het Keizerlijk Paleis. Keizer Napoleon verblijft er één keer.

1808 – In gebruik als Koninklijk Museum.

1813 – Koning Willem I geeft het paleis als stadhuis terug aan Amsterdam.

1815 – Amsterdam vindt de kosten te hoog en het wordt weer Koninklijk Paleis.

1936 – Paleis wordt officieel staatseigendom.

1960 – Paleis gaat open voor publiek.

1980 – Koningin Juliana tekent er de akte van abdicatie.

2005 – Begin grote restauratie.

2009 – Koningin Beatrix heropent gerenoveerde paleis.

Bij de bouw was het stadhuis het grootste niet-religieuze gebouw van Europa.

Kosten destijds 8,5 miljoen gulden.

Het gebouw staat volgens de overlevering op 13.659 palen: dagen van het jaar, eentje ervoor, negentje erachter

Architect liet zich inspireren door paleizen en bestuursgebouwen van de Romeinen.

In het paleis staat de grootste collectie empiremeubilair buiten Frankrijk die zich nog op de oorspronkelijke plek bevindt.