Tijden veranderen. De monarchie verandert mee. Dat is in Nederland het geval, maar zeker ook in Engeland. De grote waarde die Britten aan hun geschiedenis en tradities toekennen kan dat niet tegenhouden.Eind jaren tachtig dacht de Engelse koninklijke familie al na over modernisering van het hof. Door echtscheidingen in de familie en de dood van prinses Diana kwam dat proces in een stroomversnelling terecht. Het volk vroeg om een andere, minder afstandelijke vorstin. Koningin Elizabeth ging mee –ze moest wel–, maar bleef desondanks een koningin van de oude snit. Het 83-jarige staatshoofd behield de grandeur van een Engelse koningin.

Geen volgende koning of koningin zal echter zijn als Elizabeth, stelt Roche in zijn recent verschenen boek. „Het elizabethaanse tijdperk zal eindigen met de dood van Elizabeth II. De volgende vorsten zullen niet worden omringd door dezelfde koninklijke attributen –kastelen, schilderijen, juwelen enzovoort– als deze vorstin. Zij zullen zich moeten aanpassen aan de egalitaire maatschappij en een minder vorstelijk leven leiden”, verwacht Roche, die correspondent in Londen is voor de Franse kwaliteitskrant Le Monde. Hij volgt de Britse monarchie al jaren.

Het Engeland van na Elizabeth zal heel anders zijn dan het huidige omdat tijdens haar regering alle belangrijke Britse instituten hun invloed hebben verloren. „Onder haar bewind heeft de aristocratie de laatste restjes macht moeten afstaan aan de hoge bourgeoisie (Tony Blair, David Cameron) of de working class (Gordon Brown). Het leger, in het bijzonder haar geliefde Royal Navy, wordt maar mondjesmaat meer bedeeld. De Anglicaanse Kerk telt minder volgelingen dan haar grote katholieke rivaal, die sterker wordt door de immigranten uit Oost-Europa en Azië. Het traditionele beeld van de flegmatieke bobby, zachtmoedig en ongewapend, eerder sociaal werker dan premiejager, is vervlogen door de toename van onbeschaafdheden, drugssmokkel, terroristische dreigingen en illegale immigratie. De Commonwealth (53 landen waaronder Canada en Australië met Elizabeth als hoofd, WGH), is niet meer dan een relikwie uit het verleden. Zowel de Verenigde Staten als de Europese Gemeenschap lonken.”

Elizabeth is ook de laatste koningin omdat alles in Engeland wordt gedemocratiseerd, schrijft Roche. „Deze evolutie vereist een grondige hervorming van de instituten om ze aan te passen aan een grotere democratisering: een geschreven grondwet, scheiding van Kerk en Staat, opheffing van de verbodsregels die gelden voor de katholieke minderheid, rechtstreekse verkiezingen voor het House of Lords. Het is voor het eerst sinds de zeventiende eeuw dat een dergelijke omwenteling plaatsvond in het Verenigd Koninkrijk.” Het zijn stuk voor stuk ingrijpende veranderingen die tijdens Elizabeths regeerperiode zijn doorgevoerd of in gang gezet.

Planeet

Er is nog een reden waarom geen van de toekomstige monarchen van Engeland Elizabeth zal evenaren: zij representeert een zo’n belangrijk deel van de geschiedenis dat zij onuitwisbaar is, stelt Roche. „Zij vertegenwoordigt, in een tijd die weinig grote politieke figuren kent, de geschiedenis. En wat voor een geschiedenis! Elizabeth II is een van de laatste grote persoonlijkheden van de planeet die de tragedies van de vorige eeuw gekend heeft en die tijdens deze tragedies haar rol heeft gespeeld met een unieke stijl die haar volledig eigen is. Haar familieherinneringen plaatsen haar zowel in de generatie van het interbellum, dat haar kindertijd erg getekend heeft, als in de naoorlogse generatie.” Zij was in Londen tijdens de Tweede Wereldoorlog, maakte de dreiging van de Sovjet-Unie aan den lijve mee en zag de wereldeconomie omslaan.

De metamorfose van de Engelse kroon zal beginnen bij de troonsbestijging van prins Charles, verwacht Roche. „Het is niet zeker of prins Charles zijn leven zal kunnen leiden in zeven kastelen, omringd door een massa hovelingen en lakeien. Zullen zijn jack russels kunnen eten uit een zilveren schaaltje zoals de corgi’s van zijn moeder? Zal hij zijn personeel nog de opdracht kunnen geven om zeven eitjes te koken, zodat hij er eentje kan kiezen dat perfect hardgekookt is? Waarschijnlijk niet. De Al Gore van de dynastie kan niet tegelijkertijd proberen de massa te mobiliseren om iets te doen aan global warming en verder broeikasgassen blijven uitstoten met zijn koninklijke vliegtuigen en wagens of via de schoorstenen van zijn paleizen, die het hele jaar verwarmd worden”, schrijft Roche in zijn prachtige, thematisch opgezette portret van koningin Elizabeth.

Prins Charles maakt het er voor zichzelf niet gemakkelijker op door zijn houding en karakter, concludeert Roche. De troonopvolger heeft veel ideeën en uit die ook, terwijl hij als koning zich beter op de vlakte kan houden. „De indruk die men krijgt van de toekomstige Charles III is die van een man met eigen overtuigingen, die er niet voor terugdeinst om zijn meningen te verdedigen. In die mate zelfs dat hij soms op onbegrip stuit. Hij die vandaag te verstrooid, te enthousiast, te praatgraag is, zal zijn interventionistische aard in bedwang moeten houden.”

Aan de andere kant kiest Charles voor thema’s die in de Engelse samenleving brede steun krijgen. Dat vindt Roche slim van hem. „Elke vorst plaatst zijn eigen stempel op het gevoerde bewind. Elizabeth II heeft zich toegelegd op de Commonwealth, het leger en de godsdienst. Misschien heeft haar opvolger wel ecologie, biologische landbouw of architectuur hoog in het vaandel. Dat zijn zaken die zowel rechts- als linksgezinden goed liggen.” Een pluspunt waarmee Charles ook als moderne vorst snel draagvlak kan opbouwen.

Kerkleiders

Charles zal ook in religieus opzicht een wissel omzetten, analyseert Roche. „De televisiekijker die de kroning van Charles III zal volgen, lijkt in niets meer op het publiek dat eerbiedig de kroning van Elizabeth II heeft gevolgd. Ook de religieuze eed zal anders verlopen voor het toekomstige hoofd van de Anglicaanse Kerk. De koningin had zich ertoe verbonden „de gereformeerde protestantse godsdienst, die door de wet was gevestigd, in stand te houden in het Verenigd Koninkrijk.” De enige vernieuwing die zij heeft aangebracht, in vergelijking met de kroning van haar vader, was de aanwezigheid van de leider van de Presbyteriaanse Kerk van Schotland. Trouw aan wat hij beloofde, heeft de prins de intentie om een oecumenische dimensie aan zijn kroning te geven. Daarom zal de eed van trouw aan de staatsgodsdienst enkele dagen later gevolgd worden door een ceremonie waarvoor de andere kerkleiders uitgenodigd zullen worden.”

Al deze vernieuwingen zijn volgens Roche nodig om het voortbestaan van de Engelse monarchie te redden. „Zoals prins Philip zelf heeft opgemerkt, is het voortbestaan van de monarchie gebaseerd op de goedkeuring van haar onderdanen. Het prinsenras blijft niet eeuwig bestaan. Wanneer het charisma samen met Elizabeth II verdwijnt, zal het instituut alleen kunnen overleven als het zichzelf opnieuw uitvindt.”

Mede n.a.v. ”Elizabeth II. De laatste koningin”, door Marc Roche; uitg. Manteau, Antwerpen, 2009; ISBN 978 90 223 2283 3; 304 blz.; € 19,95.

Dit is het slot van een tweeluik over het Britse vorstenhuis.