In oktober vorig jaar stichtten de inwoners van Las Catonas, een wijk aan de rand van Buenos Aires, brand in een woning die diende als schuilplaats voor dieven en drughandelaars die bescherming genoten van de plaatselijke politie. „De staat vervult niet langer zijn beschermende rol en er zijn vaak banden tussen de politie en misdadige organisaties. Daarom is de afgelopen jaren een gevaarlijke toestand ontstaan waarbij mensen op gewelddadige en wanhopige wijze zichzelf proberen te verdedigen,” zegt jurist Gustavo Palmieri. Hij beschrijft hoe de economische instorting van Argentinië sinds december 2001 heeft geleid tot een toename van de criminaliteit en ook tot gewelddadige acties van burgers die zich niet voldoende beschermd voelen, tot samenwerking tussen de politie en de onderwereld en tot de volledige instorting van de overheidsorganen die belast zijn met de ordehandhaving.

Palmieri werkt voor het niet-gouvernementele Centrum voor Rechts- en Sociale Studies, dat bestaat uit juristen, sociologen, politieke wetenschappers en andere deskundigen die het wangedrag van de politie bestuderen en beleidsveranderingen voorstellen om de openbare veiligheid en de ordehandhaving te verbeteren.

„De armen hebben het meest te lijden van misdaad, geweld en schietgrage politieagenten en daarom reageren zij vaak op wanhopige wijze”, weet Palmieri. „Maar toch geloven de meesten dat de oplossing bestaat uit een controle en beteugeling van de politie. Bovendien kun je door het bieden van betere sociale ondersteuning en netwerken vermijden dat jongeren in de misdaad terechtkomen.”

Twee Argentijnse sociologen hebben op verzoek van het Ontwikkelingsprogramma van de Verenigde Naties een profiel van de ”nieuwe delinquent” opgesteld. Zij stellen vast dat de meerderheid van de delinquenten jonger is dan 25 jaar en geen crimineel verleden heeft. Bovendien zijn zij meestal heel laag geschoold en werkloos en heeft de armoede een „dwingende invloed” op hun gedrag.

Uit statistieken over de oostelijke provincie Buenos Aires, waar ongeveer 40 procent van de 37 miljoen Argentijnen woont, blijkt dat het aantal moorden in 2002 ten opzichte van 2001 is toegenomen van vijf tot zeven per dag. Elk uur worden er zeven diefstallen gemeld - wat evenwel maar een kwart van het echte aantal is. Het feit dat er zo weinig diefstallen worden aangegeven, wijst op een gebrek aan publiek vertrouwen in de politie en het gerecht. „Diefstallen worden alleen gemeld als er een verzekeringspremie kan worden opgestreken”, stelt een politieagent.

Vorig jaar is in Argentinië ook een nieuw verschijnsel opgedoken: de ’expresontvoering’. De slachtoffers worden meestal maar voor een paar uur vastgehouden, terwijl de kidnappers hen naar een geldautomaat brengen en hen dwingen geld te halen of hen naar hun huis voeren om daar losgeld te vragen van hun familieleden.

De groepen met midden- en hogere inkomens wapenen zich tegen de groeiende onveiligheid en het gebrek aan een doeltreffende ordehandhaving door steeds meer omheiningen op te trekken. Steeds meer mensen huren privé-bewakers in, stellen bodyguards aan, schaffen zich een alarmsysteem aan, sluiten een extra verzekering af of laten hun auto pantseren. Maar in een land waar 52 procent van de bevolking onder de armoedegrens leeft, kunnen velen zich dergelijke maatregelen niet veroorloven. Zij richten burgerwachten op, die soms zelf met geweld reageren op de misdaden.

Uit een onderzoek blijkt dat 15 procent van de ondervraagden in de provincie Buenos Aires een vuurwapen bezit en dat nog eens 23 procent graag een wapen zou hebben om zijn woning, gezin of zaak te beschermen. Het is zo erg gesteld met de openbare veiligheid in Argentinië dat gewelddadige incidenten die in het verleden voor beroering zouden hebben gezorgd, nu bijna ongemerkt voorbijgaan. In de arme wijken rond de hoofdstad komen steeds vaker aanvallen voor van burgerwachten die het recht in eigen hand nemen. In de westelijke buurt van Jose Paz is onlangs een jongeman doodgeslagen door een man die hem ervan beschuldigde dat hij een week eerder zijn auto had proberen te stelen. Een ander werd doodgeschoten door een groep mensen die beweerden dat hij een twaalfjarig meisje had aangerand. Wanneer dergelijke feiten zich vroeger voordeden, kregen zij nog veel aandacht in de media.

„Argentinië kent een groeiende sociale ongelijkheid op het vlak van de toegang tot onderwijs, gezondheidszorg en justitie. Maar de grootste ongelijkheid ligt vandaag de dag op het terrein van de openbare veiligheid”, zegt socioloog Rosendo Fraga. „De rijken vertrouwen hun bescherming toe aan privé-bewakers en bodyguards, maar de armen kunnen zich dat niet veroorloven”, aldus Fraga, die er ook op wijst dat de groepen met de laagste inkomens het luidst roepen om strengere straffen voor wie het privé-eigendom aantast. „Wanhoop ontstaat vaak uit een gebrek aan bescherming”, zegt hij. „Als de staat er niet in slaagt de noodzakelijke openbare veiligheid te bieden, blijft alleen de wet van de jungle over, waarbij iedereen probeert zichzelf te beschermen, eventueel zelfs ten koste van nog meer slachtoffers”, aldus de analist.