Lijsttrekkersdebatten op tv zijn van groot electoraal belang. Dat bleek deze week, toen de PvdA in de peilingen met maar liefst vijf zetels steeg nadat lijsttrekker Bos in het vorige week gehouden RTL4-debat goed scoorde. Dat er een nauwe relatie is tussen beide zaken, is onmiskenbaar.

De zes lijsttrekkers die woensdag mee mochten doen aan een debat bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam, georganiseerd en uitgezonden door tv-programma 2Vandaag, stonden dan ook op scherp. Het was hetzelfde debat waaraan ruim een halfjaar geleden Fortuyn nog meedeed en waarin de flamboyante politicus in de laatste minuten werd neergesabeld door GroenLinks-leider Rosenmöller.

Sindsdien is er veel veranderd. Het gebouw van de universiteit werd dit keer zwaar bewaakt. ’s Middags werd de aula nog eens met speurhonden doorzocht op explosieven.

Anders dan vorig jaar was ook de opzet: drie keer een twee-tegen-tweedebat”, met daarna steeds een plenair rondje. Dat geeft, zo bleek, minder risico op door elkaar kakelen en meer inhoudelijke kwaliteit.

Bijvoorbeeld in het tweegevecht tussen Balkenende en Bos. Thema: de economie. Bos gaat frontaal in de aanval. Dit kabinet was niet sociaal. Hoe moet hij in vredesnaam aan een oud vrouwtje in Rotterdam uitleggen dat haar ziektekostenpremie van 40 euro per maand naar 80 of 100 gaat? Balkenende, die krachtiger overkomt dan in het tv-debat van vorige week, weet wel hoe dat komt. „We zitten opgezadeld met de gevolgen van een fout paars beleid van vele jaren.”

Bos ziet dat een slagje anders: „De helft van de stijging van de ziektekostenpremies komt door het nieuwe zorgstelsel, dat van u zo nodig snel moet worden ingevoerd.” Balkenende: „U wilt alles bij het oude houden, maar dat gaat niet. En als ik u een vraag mag stellen: Wie werden er de afgelopen maanden het meest ontzien? Vijfenzestigplussers zonder pensioen. Wie werden door dit kabinet het minst ontzien? Werkenden. U kunt niet volhouden dat dat geen sociaal beleid is.”

Sociaal en solide, daar gaat het de CDA-lijsttrekker om. Maar dan weet VVD-leider Zalm ook nog een duit in het zakje te doen. „Wat heet solide? Het CDA bezuinigt 1,3 miljard op bureaucratie. Dat slaat nergens op. Tijdens de formatie hebben we hiervoor met moeite 400 miljoen kunnen vinden. Wie 1,3 miljard bezuinigt, moet de helft van alle departementsambtenaren ontslaan.”

Bij het thema asiel en integratie mogen Herben (LPF) en Marijnissen (SP) de degens kruisen. Van alle lijsttrekkers gebruiken zij de meeste stemverheffing en schreeuwen zij het vaakst door elkaar. Is Nederland vol? Ja, zegt Herben. Nee, zegt Marijnissen. „Er wonen 16 miljoen mensen in Nederland, en het merendeel is gelukkig. Natuurlijk leiden meer asielzoekers tot meer integratieproblemen. Maar veel zou al opgelost zijn als allochtonen gespreid werden over de diverse stadswijken”, meent de SP’er.

Hebben we 150.000 illegalen in ons land en is eenderde deel van hen crimineel? Hoe weet Herben dat? En is het juist niet ontzettend misselijk om in het Westland uitgebuite, illegale tomatenplukkers als dank meteen de grens over te zetten? „Nou”, geeft Herben toe, „díé illegalen moeten inderdaad een lintje krijgen. Ze zijn een voorbeeld voor onze jongens. Maar het gaat mij om de criminelen onder hen. En dat zijn er veel.”

De grens sluiten voor nieuwe asielzoekers is één, de al aanwezige allochtonen tot integratie bewegen is twee. Hoe doe je dat? „Wie onze taal niet wil leren, krijgt geen definitieve verblijfsvergunning”, zegt Bos stoer. Dat gaat Halsema (GroenLinks) te ver: „Zoiets kun je bij echte vluchtelingen niet maken. Kort ze dan op hun uitkering.”

Maar degenen die al een verblijfsvergunning hebben? Die moeten op hun uitkering gekort worden als ze niet integreren, vindt Balkenende. Ook bijvoorbeeld de ouders van de moordenaar van René Steegmans: een Marokkaans echtpaar dat al jarenlang in ons land is, maar nog slechts gebrekkig Nederlands spreekt? „Die ook.”

In het blokje over veiligheid zijn Halsema en Zalm aardig aan elkaar gewaagd. Halsema: Ik hoor de heer Zalm voortdurend over dingen die niet goed zijn. Het integratiebeleid is niet goed geweest, het asielbeleid is verkeerd, het veiligheidsbeleid deugt niet. Maar de VVD is voor dit alles twintig jaar verantwoordelijk geweest. Moeten we onderhand niet de conclusie trekken: de VVD-ministers deugen niet?” Zalm: „U kunt inderdaad niet aangesproken worden op twintig jaar verantwoordelijkheid dragen!”