Blijkens de laatste opinieonderzoeken schommelt het aantal voorstemmers rond de 65 procent. Dat percentage heeft echter ook al onder de 50 procent gelegen, waarschuwt dr. Kaluza voor voorbarig optimisme. De politieke barometer in Polen kan makkelijk omslaan.

Hoe schat u de situatie in?
„De voorstanders van toetreding zullen hun uiterste best moeten doen om de burgers te overtuigen. De dragende krachten van een Pools EU-lidmaatschap zijn de regerende sociaal-democraten (postcommunisten) alsmede een belangrijk deel van de democratische oppositie. Sinds een jaar evenwel opponeren partijen in het Poolse parlement openlijk tegen toetreding. Zelfs de Boerenpartij, toch coalitiegenoot van de sociaal-democraten, is verdeeld over de kwestie. Weinig reden al met al voor de voorstanders om het referendum met een gerust hart tegemoet te zien.”

„Punt is dat de politieke en publieke discussies over Polens aansluiting bij de EU tot nog toe niet grondig zijn gevoerd. Kansen en risico’s zijn niet goed afgewogen. De gevestigde politieke orde schiet hierbij duidelijk tekort qua leiderschap en gezag. En dat verklaart weer de gevoelens van grote onzekerheid in de Poolse samenleving. Dat maakt mensen heel vatbaar voor de leuzen van populistische groeperingen.”

Waar moeten we de voornaamste Poolse EU-tegenstanders zoeken en hoe invloedrijk zijn zij?
„In de laatste maanden hebben de EU-tegenstanders de gedachtewisseling over Europa soms op obscure wijze bepaald. Tot hen behoren de ’katholieke’ Liga van Poolse gezinnen (LPR), de protestpartij Samoobrona (Zelfverdediging) van Andrzej Lepper en nog een aantal andere nationalistische groeperingen die niet in de Sejm (het Poolse parlement) zijn vertegenwoordigd.”

„Deze tegenstanders van de EU identificeren Brussel met Moskou. Voor hen zijn de EU en de voormalige USSR van hetzelfde laken een pak. Toetreding van Polen tot de EU staat voor hen gelijk aan een vrijwillig opgeven van de eigen soevereiniteit, zo ook de uitlevering van de eigen economie aan sterkere westerse concurrenten. Die laatsten beheersen trouwens thans al de Poolse handel en industrie. En de Poolse landbouw wacht naar hun opvatting volkomen vernietiging in geval van een EU-lidmaatschap. Die sector kan immers nu reeds de concurrentie niet aan.”

„Naast deze fundamentele opposanten van toetreding tot de EU stellen nogal wat vertegenwoordigers van het politieke establishment zich vrij lauw op. Zij tonen zich niet bijster enthousiast over het resultaat van de toetredingsonderhandelingen. Die zijn naar hun idee eerder negatief voor Polen uitgevallen. En passant volgt het brede publiek, als dat al betrokken is, in de opiniepeilingen het gezwalk van de politici.”

Hoe kunnen de Poolse pro-EU-krachten het referendum winnen?
„Zij moeten vóór alles zakelijk opereren. Er bestaat geen aanlokkelijk alternatief voor toetreding tot de EU. Mislukt het referendum, dan belandt Polen politiek gezien in het gezelschap van Wit-Rusland en Oekraïne. De modernisering van het vaderland is sowieso gebaat bij Polens opname in de EU. Verder moet de politiek de angsten onder de Poolse burgers voor het EU-lidmaatschap serieus nemen. Die vrees betreft met name negatieve economische ontwikkelingen. Daarom is het van belang de mensen voor te houden dat toetreding alles bij elkaar genomen meer kansen biedt, terwijl de risico’s van een op de markteconomie gebaseerde maatschappij altijd blijven bestaan.”

De felle tegenstanders van toetreding deinzen er niet voor terug anti-Duitse ressentimenten te mobiliseren voor hun strijd. Een bekend historisch vijandbeeld in Polen. Slaat deze anti-EU-propaganda ook aan? En hoe staat het omgekeerd met de beeldvorming over Polen in buurland Duitsland? Uw instituut zal zich zeker met deze gevoelige thema’s bezighouden.
„Anti-Duitse ressentimenten spelen stellig een rol in het Poolse EU-debat. We moeten die anderzijds ook weer niet overschatten. Tot op heden vormen ze letterlijk slechts een politiek randverschijnsel. Daar wordt de Duitsers in het algemeen de rol toegedicht van Europese supermacht. Via Brussel zouden de Duitsers het continent beheersen. Concreet worden zij ervan verdacht de Poolse economie ’onder hun juk’ te brengen en het goedkope Poolse land ’op te kopen’. De realiteitswaarde van deze vooroordelen is bijzonder gering. Daarom zullen ze naar mijn inschatting niet breed aanslaan. Per slot van rekening voeren Frankrijk en de Verenigde Staten de lijst van buitenlandse investeerders in Polen aan. En meer Nederlandse dan Duitse boeren zijn geïnteresseerd in Poolse landbouwgronden.”

„Uit de vraagstelling blijkt echter ook duidelijk dat de Duits-Poolse relatie nog altijd niet geheel vrij is van tweeslachtigheid. En dat ondanks de goede en zelfs wel spectaculaire ontwikkeling van de laatste jaren. Anderzijds geven peilingen aan dat de wederzijdse vooroordelen op hun retour zijn. Voor de toekomst zullen niet vooroordelen hier de doorslag geven, maar de strijd tegen onwetendheid en desinteresse. Over de Duitse interesse in Polen binnen EU-kader hebben de Polen zeker niet te klagen!”

Kan of wil de katholieke kerk in Polen nog een rol spelen bij het EU-referendum? De Duitse pers meldde zelfs de suggestie dat Warschau op een tijdige pauselijke interventie ten gunste van de toetreding hoopt.
„De bisschopsconferentie steunt de toetreding. Haar opinie zal echter uiteindelijk niet beslissend zijn. Daarbij komt dat de katholieke kerk de laatste tijd geen goede ervaringen heeft opgedaan met verkiezingsadviezen. Ook de paus stelt zich ten aanzien van het toetredingsvraagstuk veeleer terughoudend op.”

Hoe beoordeelt u de geopolitieke positie van Polen in een tot 25 lidstaten uitgebreide EU? Louter voordelen, waaronder een sterke onderhandelingspositie als grensland?
„Geopolitiek overheersen zeker de voordelen. Polen wenst vooral een grote rol in de regio, zeg ’Mittelosteuropa’, te spelen. Daarbij kan het zijn competentie in het beleid tegenover de buurlanden in het oosten tot gelding brengen. Tegelijk wil Polen de idee van de ’driehoek van Weimar’ nieuw leven inblazen: de informele structuur tussen Frankrijk, Duitsland en Polen die dateert van 1991, heeft nog nooit echt vorm en inhoud gekregen. Polen hoopt met andere woorden als regionale macht een belangrijk element uit te maken van het machtsevenwicht binnen de EU.”