Ontsluiting van de kerkmuziekwereld
De Stichting Nieuwe Kerkmuziek (SNK) wil de wereld van de kerkmuziek openleggen voor een breed publiek. Motor achter het initiatief is kerkmusicus Dirk Zwart. „Als alternatief voor de popularisering van de kerkelijke cultuur is klassieke kerkmuziek van grote waarde.”
Eigenlijk bestaat de stichting al een poosje. Ze heeft ook al tweemaal een studiedag ”Muziek in de kerk” georganiseerd. Maar nu treedt de Stichting Nieuwe Kerkmuziek echt naar buiten. Met een website, een cd, een folder om donateurs te winnen. En met een oproep aan de christelijke boekwinkel: kerkmuziek is een kwaliteitsproduct dat een plek in de winkel verdient.Achter de stichting gaat componist en cantor-organist Dirk Zwart (1962) uit Rotterdam schuil. Aanleiding voor het oprichten van de SNK is dat veel dingen op kerkmuziekgebied volgens hem moeizaam gaan. „Cd’s met kerkmuziek worden vaak op een eigen label uitgegeven en zijn nauwelijks bekend bij het publiek. Terwijl er zo veel mensen wekelijks in de kerk een vorm van kerkmuziek ondergaan. Zij vormen een belangrijk potentieel.”
Dat is een van de doelen van de SNK: het ontsluiten van de kerkmuziekwereld door een overkoepelende website. Daarnaast wil de stichting het klimaat voor kerkmuziek verbeteren door evenementen te organiseren. Ook wil ze zelf stimuleren en activeren door een kerkmuziekprijs in te stellen en door compositieopdrachten te verstrekken.
Volle breedte
De SNK wil de volle breedte van de kerkmuziek ondersteunen. Zwart: „Inhoudelijk is er geen begrenzing, kwalitatief wel: ik ga geen slechte kerkmuziek promoten.”
Op die manier brengt de stichting Nederlandse en Vlaamse kerkmuziek, van protestanten en rooms-katholieken, bij elkaar. „Het is niet de bedoeling om te streven naar oecumene in kerkelijk opzicht. We zeggen eigenlijk: Hier, moet je eens horen wat er allemaal voor moois is.”
Zwart, zelf gereformeerd vrijgemaakt, kent het spanningsveld. „Neem het lied ”Licht dat ons aanstoot in de morgen” van Huub Oosterhuis. Ik vind het te ver gaan qua tekst. Maar de muziek is prachtig. Ik zeg ook niet van alles dat we laten zien: dat moet iedereen gaan zingen. Maar het kan wel inspireren.”
Zo is de kerkmusicus persoonlijk gecharmeerd van Engelse kerkmuziek. „Die vorm kan ik in mijn functie echter niet praktiseren. Maar ik verwerk die stijl wel op een bepaalde manier in mijn composities.”
Psalmen voor Nu
Wat opvalt, is dat op de verzamel-cd die de stichting heeft uitgegeven muziek uit evangelische kring ontbreekt. Zwart is zich daarvan bewust. „Zodra ik kerkmuziek uit die hoek tegenkom die ik muzikaal de moeite waard vind, zal ik die graag opnemen. Wie ben ik om de populistische stroming binnen de muziek voor de eredienst uit te sluiten van het etiket kerkmuziek?”
Hij heeft wel geaarzeld over het project Psalmen voor Nu. „Er zit wel een enkel mooi nummer tussen. En ik heb ook wel sympathie voor het project. Maar als je dan één nummer op zo’n cd meeneemt, zeg je eigenlijk dat het hele project de moeite waard is. En dan zeg ik: deze psalmen zijn te weinig toegespitst op de gemeente. De manier van zingen, met zangers, band en microfoons, is niet mijn ideale gemeentezang.”
Het zingen van de gemeente is intussen essentieel voor Zwart. „Gemeentezang vormt het hart van de kerkmuziek.” Daarom schenkt hij met zijn stichting geen aparte aandacht aan de orgelcultuur. „De orgelmuziek is voor ons, hoe mooi ook, een bijproduct van de vocale kerkmuziek en van het kerklied. Liefhebbers van orgelmuziek kunnen terecht op talloze sites over orgels en orgelmuziek. Aangezien de stichting zich vooral richt op kerkmuziek die echt als zodanig in de kerk functioneert, is de inbreng uit de gereformeerde gezindte op de website tot nu toe gering.”
Buiten de erediensten gebeuren in die hoek wel interessante dingen. „Het PsalmenProject van Gerben Mourik bijvoorbeeld heeft een plek op de site. En als je kijkt naar de cantates die Arie Loonstra heeft gemaakt, dan is dat eigenlijk ook een vorm van kerkmuziek, zij het in een traditioneel, 19e-eeuws jasje. Maar die moet ik er ook bij zetten, ja.”
Hoopgevend
Zwart heeft nog wel een paar wensen. „Ik zou willen dat er cd’s kwamen met kerkmuziek van Willem Vogel, of van Kees van Eersel of Dick Sanderman. En dan de omroepwereld. In het verleden hebben de NCRV en de KRO heel veel aan kerkmuziek gedaan. In de omroeparchieven bevindt zich een schat aan geluidsmateriaal.”
Volgens de kerkmusicus gebeuren er momenteel een heleboel hoopgevende en mooie dingen op kerkmuzikaal terrein. „Tegelijk blijft dat vaak beperkt tot een klein publiek. Daarnaast is er nog altijd de tegenstelling tussen professional en amateur en zien velen het belang van de professionalisering van de kerkmuziek nog niet in.”
De stichting, zo schrijft voorzitter ds. Martin de Geus, is ervan overtuigd „dat een levendige, kwalitatief hoogwaardige en tegelijk toegankelijke kerkmuzikale praktijk van het grootste belang is voor de vitaliteit van kerk en geloof.”
Zwart tekent aan: „Muziek is van groot belang tijdens de eredienst. Ze geeft vleugels aan de tekst en ze heeft de kracht om die naar het hart te brengen.”
Als iemand aan alleen de psalmen genoeg heeft, prima, stelt Zwart. Maar zelf vindt hij een voortgaande ontwikkeling belangrijk. „De tijd schrijdt voort. Daarin moet je meegaan, ook muzikaal, om antwoorden te vinden en in rapport te zijn met de tijd. Ook al heeft de inhoud van het geloof een grote mate van onveranderlijkheid, de taal verandert voortdurend.”
Zwart schuwt zelf in zijn composities de laagdrempeligheid niet. „Ik zoek naar een stijl die niet elitair is, maar aansprekend.” Tegelijk is hij bang voor verplatting. „Om met Freek de Jonge te spreken: Wat populair is, is oppervlakkig. Daar moeten we voor oppassen. Daarom willen we met de SNK laten zien dat klassieke kerkmuziek als alternatief voor de popularisering van de kerkelijke cultuur van grote waarde is.”
Mooiste liederen
Cd’s met kerkmuziek bereiken vaak slechts een beperkt publiek. Daarin wil de Stichting Nieuwe Kerkmuziek (SNK) verandering brengen. Ze wil die cd’s toegankelijk maken. Daarnaast heeft de SNK een label gestart waarop cd’s met nieuwe kerkmuziek moeten uitkomen.
De eerste uitgave is een promotie-cd waarop een staalkaart wordt geboden van wat er momenteel op kerkmuziekgebied voorhanden is, in zowel Nederland als Vlaanderen.
Dirk Zwart ging bij het samenstellen voorbij aan de vraag wat kerkmuziek precies is, evenals aan theologische achtergronden en muzikale verschillen. Criteria waren slechts dat het om kwalitatief goede kerkmuziek gaat, en dat de cd nog verkrijgbaar is.
Zwart koos van 22 kerkmuziek-cd’s 23 stukken „inspirerende kerkmuziek.” Zo ontstond een cocktail met composities van roomse en protestantse kerkmusici uit Nederland en Vlaanderen: Antoine Oomen, Wouter van Belle, Paul Valk, Marten Kamminga, Peter Sneep, Jelle Stellingwerf, Daniel Rouwkema, Christiaan Winter, Dick Sanderman, Gert Oost, Ludo Claesen, Wannes Vanderhoeven, Henny Vrienten, Hans Jansen, Adriaan C. Schuurman, Willem Vogel, Mariëtte Harinck, Vic Nees, Mark Joly, Dirk Zwart, Bert van Kooten, Thom Jansen, Tom Löwenthal en Bernard Huijbers.
N.a.v. ”Kerkmuziek van nu - De mooiste liederen voor koor en gemeente uit Nederland en Vlaanderen”; Stichting Nieuwe Kerkmuziek (SNK 200901); € 9,95; de cd is gratis voor wie zich aanmeldt als donateur.
