De voorkant van de biografie ”Willem V en Wilhelmina van Pruisen” illustreert de inhoud van het boek perfect. Links staat een portret van Willem V: duidelijk een vorst, maar met een wat bol gelaat en een vredige uitstraling. Rechts kijkt Wilhelmina van Pruisen de lezer aan: echt een vorstin, maar met een spits gezicht en een heldere blik. De schilderijen typeren de twee, vindt Van Meerkerk: „Willem was een intelligent, maar besluiteloos man, terwijl Wilhelmina iemand was die krachtdadig optrad.”Het achterliggende jaar is Nijmeegse historicus, verbonden aan de Radboud Universiteit, geboeid geraakt door Willem V en zijn vrouw. „Het waren twee zeer uitgesproken persoonlijkheden, vooral Wilhelmina. Bij haar zie je een eerste vorm van vrouwelijk bewustzijn. Zij was meer dan de-vrouw-van.”

In de aankondiging van het boek wordt vooral benadrukt dat Willem V een „sufferd” was. Wordt hem daarmee recht gedaan?
„De combinatie Oranje en sufferd is natuurlijk spannend. Dat trekt de aandacht. Daar gaat het in dat soort berichten om. De uitdrukking ”sufferd” komt van koningin Wilhelmina, die niet veel van Willem V moest hebben. Toen zijn lichaam in 1958 alsnog in de grafkelder in de Nieuwe Kerk in Delft werd bijgezet, weigerde zij de plechtigheid bij te wonen.

De tragiek van Willem V is dat op hem alle negatieve clichés die er denkbaar zijn blijven plakken: te veel drank, een man die achter vrouwen aanliep, een zwak bestuurder. Hij kon ook erg kinderlijk doen. Zijn tegenstanders maakten dankbaar gebruik van deze negatieve verhalen over hem.”

Willem V is enorm zwartgemaakt. Hoe hebt u de feiten van de valse beschuldigingen gescheiden?
„Ik heb me gericht op de eigen correspondentie van de twee. Erg belangrijk zijn ook de door Gijsbert Jan van Hardenbroek gemaakte aantekeningen. Die was veel in de omgeving van het stadhouderlijk gezin. Verder heb ik zo veel mogelijk geprobeerd neutraal naar de stadhouders te kijken.”

Bestuurlijk was Willem V geen zwaargewicht, stelt u.
„Het grootste probleem van Willem V was dienst besluiteloosheid. Hij durfde geen knopen door te hakken, met name op politiek en militair terrein. Daarbij werd hij gevoed door zijn grote kennis van zaken, waardoor hij bleef wikken en wegen.

Ook de rol van zijn oom, de hertog Van Brunswijk, heeft geen positieve invloed op de prins gehad. Van Brunswijk trok alle militaire zaken naar zich toe. Wilhelmina heeft van het begin af aan aangevoeld dat dit niet goed was. Zij zag in dat het aanzien van haar man zo werd aangetast. Het militaire bevelvoerderschap hoort bij de vorst te berusten. Toen Van Brunswijk wegviel, had Willem V veel te weinig greep op het leger.

Aan de andere kant was Willem V ook erg opvliegend. In 1786 ging hij er plotseling toe over om Hattem en Elburg te bombarderen. Toen was hij heel snel met zijn reactie. Misschien wel te snel, denk ik, want als hij dat niet had gedaan was de geschiedenis misschien wel heel anders gelopen.”

Eerste museum
De strijd met de Fransgezinde patriotten stempelde het leven van Willem V. Over die strijd bestaan anno 2009 soms heel verkeerde beelden, vindt Van Meerkerk. „Ook de patriotten waren zeer religieus. Dat wordt vaak vergeten. Er verschijnen de laatste tijd veel boeken over de patriottentijd. Daarin worden de patriotten getypeerd als de links-liberalen van nu. Voor die vergelijking is wat te zeggen. Het is echter onjuist de patriotten aan het atheïstisch denken te koppelen. Mensen als Hirsi Ali en Dawkins doen dat wel. Zij kijken te veel vanuit het huidige perspectief naar de tijd van de verlichting. In Nederland was sprake van een zeer religieuze verlichting.”

Daar tegenover staat dat het conservatieve, Oranjegezinde kamp erg verlicht was. „Willem V en zijn vrouw hadden bijvoorbeeld het eerste museum van Nederland. Dat was heel bijzonder”, zegt Van Meerkerk verwijzend naar de enorme verzameling opgezette dieren die de stadhouder bezat en op vaste tijden openstelde voor het publiek.

U stelt dat de patriotten en de Oranjegezinden uiteindelijk voor hetzelfde doel stonden.
„Ja, patriotten én Oranjegezinden waren er allebei van overtuigd dat het niet goed ging in de Republiek. De Oranjegezinden dachten dat de oplossing lag bij meer bevoegdheden voor de Oranjes. De patriotten vonden echter dat de stadhouder naar absolute macht streefde en verzetten zich daartegen. Willem V wilde echter geen absoluut vorst worden. Hij wilde alleen het stadhouderlijk systeem zoals dat altijd had bestaan. Ook vanuit het besef dat hij tot het ambt geroepen was en daaraan dus zo goed mogelijk invulling moest geven.”

Voor stadhouder Willem V was goddelijke besturing iets wat woog. Dat aspect klinkt minder door in de biografie van Van Meerkerk. De auteur zegt niet veel citaten te zijn tegengekomen die dat illustreren, zoals die uit 1795 toen de prins op het punt stond naar Engeland te vluchten: „De ware bron van onze ongelukken moeten wij zoeken in de nationale zonden en ongerechtigheden (…). God heeft een twist met Nederland, en heeft dit niet alleen gedurende het afgelopen jaar duidelijk doen blijken in de mislukking van alle in het werk gesteld pogingen, maar ook in deze dagen, daar Hij door de felle vorst het voornaamste verdedigingsmiddel om de Fransen de intocht te beletten, tot een gebaande weg maakt om de Republiek te overmeesteren (…). Als God ter neder werpt, mijn vriend, wie zal dan weder oprichten? Wij moeten dus de hand op de mond leggen, Gods oordelen billijken! En door het ootmoedig gebed ons bevlijtigen om een spoedige en genadige wending daarvan van de God der vaderen te smeken.” Het is jammer dat dit citaat niet in het boek is opgenomen.

Berijming 1773
Willem V voelde zich nauw verbonden met de gereformeerde kerk. Hij speelde ook een grote rol rond de psalmberijming van 1773. Van Meerkerk: „De Oranjes namen een grote plaats in in het orthodoxe deel van de natie. De stadhouder had volgens de gereformeerden een goddelijke roeping en dus had hij ook recht van spreken in zaken des geloofs. Bij onrust, zoals rond de keus van een nieuwe psalmberijming, was er voor de gereformeerden maar één persoon die een knoop kon doorhakken, en dat was de stadhouder. De classis of synode nam daarop het officiële besluit.”

Prinses Wilhelmina zet u neer als een krachtige vrouw.
„Ja, dat was zij ook. Zij was het die actie ondernam, als haar man niet verder kwam. We kennen haar vooral als de prinses die bij Goejanverwellesluis door een paar simpele patriotten werd vastgehouden in een boerderij. Dat zij die reis alleen ondernam naar Den Haag om daar te proberen de positie van de Oranjes te herstellen, zegt wat over haar. Het was een gevaarlijke reis. Er was veel verzet tegen de Oranjes. Ze ging toch, en alleen. Dat was dapper.”

Vooral Wilhelmina heeft het Haagse hof erg verrijkt met het culturele leven, stelt Van Meerkerk. „Zij was opgegroeid aan het hof van Frederik de Grote, de man die de grote filosofen en schrijvers naar zijn hof haalde. Hij gaf haar mee: „Beheers de muziek en de filosofie.” Daar gaf Wilhelmina in Den Haag invulling aan.”

De biografie over Willem V en Wilhelmina is de eerste van een serie dubbelportretten over de Oranjes die uitgeverij Atlas op de markt brengt. Later dit jaar verschijnt een biografie over prins Frederik Hendrik (1584-1647) en zijn vrouw, Amalia van Solms. Het is de bedoeling dat zo alle stadhouders, koningen en koninginnen aan de beurt komen.

Atlas heeft ervoor gekozen steeds dubbelportretten te laten schrijven. „Een goede formule”, stelt Van Meerkerk. „Over de meeste Oranjes zijn wel biografieën verschenen, maar deze aanpak biedt iets extra’s, omdat vrouwen al dan niet op de achtergrond altijd een rol speelden. Het politiek verhaal zoals we dat veelal wel kennen, wordt zo meer ingekleurd.”

Uitgeverij Atlas kan nog geen duidelijkheid geven over de verschijningsdatum van de overige delen van de reeks. Voor sommige biografieën moet de uitgever nog auteurs vragen.

1748 - Willem (V) geboren.
1751 - Algemeen erfstadhouder Willem IV overlijdt.
1766 - Willem V wordt erfstadhouder.
1767 - Huwelijk van Willem V met Wilhelmina van Pruisen.
1780 - Begin Vierde Engelse Oorlog, tot 1784.
1784 - Akte van Consulentschap openbaar: daaruit blijkt (te) grote invloed van hertog Van Brunswijk op Willem V.
1785 - Stadhouder verlaat met zijn gezin Den Haag.
1787 - Wilhelmina aangehouden bij Goejanverwellesluis. Later herstel stadhouderlijke positie.
1789 - Begin Franse Revolutie. Onrustige tijd.
1792 - De latere koning Willem II geboren.
1795 - Willem V vlucht naar Engeland en wordt uit zijn functie ontheven.
1801 - Willem V verhuist naar Dietz (Duitsland).
1806 - Willem V overlijdt. Koning Lodewijk Napoleon op Nederlandse troon.
1813 - Willem I soeverein vorst der Verenigde Nederlanden.
1815 - Willem I wordt koning.
1820 - Wilhelmina overlijdt.
1958 - Willem V bijgezet in Nieuwe Kerk in Delft.