Het formaat is dat van een kanselbijbel. De uitvoering is luxe. ”The Holy Bible”, roepen gouden letters op de kaft. GBS-directeur L. M. P. Scholten, met gevoel voor understatement: „Er is zorg aan besteed.”

Tien jaar geleden kreeg de GBS een exemplaar van de Haakbijbel in bezit. Compleet, en dat is een zeldzaamheid, aldus Scholten. „Wereldwijd is, voor zover bekend, nog maar een enkele Haakbijbel in omloop. Wij hebben misschien wel het enige volledige exemplaar.”

Langzamerhand groeide het plan om de Bijbel opnieuw uit te geven. „We hebben het altijd als een gemis gevoeld dat de kinderen en kleinkinderen van Nederlanders die naar Canada, Amerika of Australië zijn geëmigreerd, niet kunnen beschikken over een echte Statenbijbel, maar dan in het Engels. Want de King James is een goede vertaling, maar mist toch de kanttekeningen.”

Het project kwam in een stroomversnelling toen ds. J. Spaans, predikant van de Netherlands Reformed Congregation in Norwich, enkele jaren geleden een bezoek bracht aan de GBS. Scholten: „Hij zag grote perspectieven. Ik kreeg de indruk dat, als wij de Haakbijbel niet zouden uitgeven, hij het zelf zou doen.”

Omdat opnieuw zetten te kostbaar bleek, besloot de stichting tot een fotografische herdruk, zij het in een iets grotere letter dan in de oorspronkelijke uitgave. Nadat Scholten vorig jaar door een zwaar hartinfarct was getroffen, kwam de begeleiding in handen van redactioneel medewerker H. A. Krijgsman. Hij verzorgde ook de inleiding.

Anno 2002 is de heruitgave van de Haakbijbel een feit. Een volumineus exemplaar. „Mag ook wel”, vindt Scholten. „Zo’n Bijbel hóórt een bepaalde uitstraling te hebben. Iets nostalgisch ook. Veel emigranten hebben een molen in hun tuin staan, of klompen op de schoorsteenmantel. Zo’n plaats zou de Haakbijbel ook moeten krijgen. Al hoop ik natuurlijk dat hij ook gelézen wordt.”

In 1645 verzocht de Synode van Westminster, onder de indruk van de Nederlandse Statenvertaling en de kanttekeningen daarbij, de Duitser Theodore (eigenlijk: Theodoor) Haak deze over te zetten in het Engels. De Authorized Version uit 1611, oftewel de King James Bible, kende geen kanttekeningen en de synodeleden beschouwden dat als een groot gemis. Slechts enkele particuliere Engelse vertalingen en de Geneva-bijbel uit 1560, waren eveneens van kanttekeningen voorzien.

Door zijn veelvuldig verblijf in Engeland beheerste de in 1605 geboren Haak de Engelse taal door en door. Bovendien wist hij zich sterk aangetrokken tot het puritanisme. Dat blijkt bijvoorbeeld wel uit zijn vertaling van enkele puriteinse werken in het Duits, waaronder ”Mystery of selfe-deceiving” van de hand van Daniel Dyke en een boek van Henry Scudder.

Haak verdiepte zich in de pastorale theologie van de puriteinen, studeerde -overigens zonder een graad te behalen- theologie en wiskunde in Oxford en was een tijdlang deacon bij Joseph Hall, de bisschop van Exeter, die destijds ook op de Dordtse Synode aanwezig was. Behalve Engeland bezocht de reislustige Haak Denemarken en Nederland, waar hij onder meer Amsterdam, Utrecht en Leiden aandeed. Als dertiger moet hij de verschijning van de Statenbijbel hebben meegemaakt. Op 51-jarige leeftijd trad hij in het huwelijk met Elizabeth Genue, de weduwe van een Nederlandse man. In 1690 overleed hij.

Haak toonde zich niet direct verguld met het verzoek van de Westminster Synode. Die prees hem echter als „in elk opzicht geschikt voor een dergelijke taak (…).” Daarop ging de Duitser aan de slag. Het werd een eenzame en „buitengewoon moeilijke” klus, klaagde hij later. Steun en bemoediging vanuit de synode of het parlement ondervond hij nauwelijks: in 1649 kwam de Westminster Synode ten einde; en in politiek opzicht beleefde Engeland roerige jaren.

Toch zette Haak door. Vlotten deed het werk aanvankelijk niet erg. Toen hij bij het boek I Koningen was aanbeland, lente 1648, besloot hij weer bij Genesis te beginnen. Had hij tot op dat moment de werkwijze van de Nederlandse vertalers gevolgd en de kanttekeningen in de marge, naast de bijbeltekst, geplaatst, bij nader inzien vond hij het beter die in de tekst zelf in te lassen.

Werkzaamheden in binnen- en buitenland leidden ertoe dat Haaks vertaling pas in mei 1657 klaar was, twintig jaar na het verschijnen van de Statenbijbel. Twintig prominente theologen lazen het resultaat door. In augustus 1657 kon het werk naar de drukker, vergezeld van een lovend voorwoord, gericht aan ”His Highness the Lord Protector of the Common-Wealth of England, Scotland, and Ireland”, Oliver Cromwell.

Haaks nauwgezette vertaling moet grote bewondering hebben afgedwongen bij de hervormingsgezinden in Engeland, al is niet bekend hoeveel exemplaren er van zijn Bijbel zijn verkocht. ”His Higness” Cromwell kon er minder waardering voor opbrengen. Volgens de auteur H. L. Benthem dreef die er zelfs de spot mee: Hoe is het mogelijk dat iemand zich jarenlang met zo’n vertaalproject kon bezighouden? Ook binnen de Church of England werd de Haakbijbel niet tot leidraad verheven. Van een herdruk is dan ook nooit sprake geweest.

Nu ligt die er alsnog. En daar is, zegt GBS-directeur Scholten, nog behoefte aan ook. „Er is belangstelling vanuit alle behoudende overzeese kerkgenootschappen die banden hebben met Nederland. Ook universiteiten en individuen in Oostenrijk en Duitsland tonen interesse.”

Duizend exemplaren liet de stichting drukken. Prijs: 198 euro. Scholten: „Nu maar hopen dat de Bijbel alsnog de waardering krijgt die hij waard is.”