Neotaliban De taliban zijn allang niet meer de islamitische eenheidsworst van halverwege de jaren ’90 van de vorige eeuw. Daarom spreken deskundigen liever van de neotaliban: een zeer gevarieerd en ongecoördineerd verband van strijders die vanuit het oosten en zuiden van Afghanistan opereren en in meerdere of mindere mate met al-Qaida in verband staan. De oude taliban, die van Afghanistan een islamitische staat willen maken, zijn er zeker nog, maar aan hun zijde vechten ook gefrustreerde krijgsheren, leiders van rivaliserende stammen, criminele bendes en niet te vergeten: tal van buitenlanders die niets met Afghanistan hebben maar het land gebruiken voor eigen wereldomvattende antiwesterse doelen: Tadzjieken, Oezbeken, Oeigoeren. Een samenraapsel is het ook van hardliners en gematigden, van fanatiekelingen en opportunisten, die wel degelijk uiteen zijn te drijven.

Durandlinie

Het Westen vecht in Afghanistan in een bepaald opzicht ook tegen zichzelf. Zo zitten er onder de taliban moejahedien die jarenlang financieel gesteund werden door Amerika, omdat ze een pion waren in de strijd tegen de Sovjetrussische bezetting van Afghanistan. Een van de wreedste krijgsheren, Gulbuddin Hekmatyar, leider van de Hizbi-i-Islami, is rijk geworden van die steun en vecht nu mee aan talibanzijde. En dan is er nog de erfenis van De Durandlinie is de grens tussen Afghanistan en Pakistan. De grens draagt de naam van de Brit Sir Mortimer Durand, die in 1839 de grens trok om het toenmalige Russische tsarenrijk op afstand van Brits-India te houden. Het gevolg was wel dat het woongebied van de etnische Pathanen over twee staten werd verdeeld: Pakistan en Afghanistan. De Pathanen in Afghanistan hebben de grens nooit aanvaard, en dat heeft de relatie tussen de twee landen constant onder spanning gezet.

Strategische diepte

Pakistan wil koste wat het kost voorkomen dat buurland Afghanistan een sterke zelfstandige staat wordt met een nationalistische (Pathaanse) agenda van hereniging met etnische verwanten in Pakistan, en met een vriendschappelijke relatie met Pakistans aartsrivaal India. Pakistan ziet om die reden in de Afghaanse taliban bondgenoten die de groeiende invloed van India in Afghanistan moeten helpen keren. Uiteindelijk zal alleen vrede tussen India en Pakistan ervoor zorgen dat Pakistan er geen behoefte meer aan heeft om met hulp van de taliban in Afghanistan „strategische diepte” te creëren tegenover India. Overigens opereert Iran aan de andere kant van Afghanistan op eenzelfde manier, en met soortgelijke bedoelingen.

FATA

FATA is de afkorting voor Federaal Bestuurde Tribale Gebieden. Het zijn de voornamelijk door Pathanen bewoonde onherbergzame gebieden van zo’n 27.000 vierkante kilometer in Pakistan, gelegen langs de westgrens met Afghanistan. Vanuit dit gebied hebben de (neo)taliban en andere strijdersgroepen alle vrijheid om Afghaanse en westerse legers te bestoken tijdens ”hit and run”-acties. Meer druk op Pakistan om dit een halt toe te roepen is onvermijdelijk, maar tegelijk problematisch. Openlijke druk vanuit de VS of Europa zal de antiwesterse sentimenten in Pakistan immers fel doen oplaaien. Intussen wordt Pakistan vanuit dit gebied ook zelf bedreigd; de zogenaamde Pakistaanse taliban hebben er wortel geschoten, en willen, onder leiding van al-Qaida, van Pakistan zelf een radicaalislamitische staat maken.