De grote bus met bezoekers uit Jakarta komt vanochtend hopeloos vast te zitten. Een potige politieagent blokkeert de weg, zodat de enorme bus kan draaien. Het is millimeterwerk. Dan dreigt de buschauffeur per ongeluk de misschien wel belangrijkste genodigde aan te rijden: de Nederlandse ambassadeur Nikolaos van Dam. Een ambassademedewerker maant de buschauffeur nog net op tijd te stoppen.Het Taman Pahlawan, oftewel Heldenveld waar alle slachtoffers begraven liggen, is volgestroomd met bezoekers. Want dit jaar is het een extra bijzondere herdenking. Voor de eerste maal in de Indonesische geschiedenis is de hoogste Nederlandse vertegenwoordiger op de archipel aanwezig voor de herdenkingsbijeenkomst. Door een motie heeft Tweede Kamerlid van Bommel (SP) de aanwezigheid van de Nederlandse ambassadeur bij de plechtigheid afgedwongen.

De ambassadeur is de laatste spreker tijdens de bijeenkomst, waar de belangrijkste gasten op rode opklapstoeltjes vooraan zitten: het lokale districtshoofd en de andere invloedrijke politici, de commandanten van leger en politie. En aan de rechterkant van het spreekgestoelte de negen nog levende weduwen van Rawagede en de enige mannelijke overlevende, de 85-jarige Saih Bin Sakam.

Het hele dorp is massaal uitgelopen om de ceremonie bij te wonen. Ook nemen meer dan veertig Indonesische scholieren deel aan de ceremonie. In keurige wit-blauwe uniformpjes staan ze aan weerzijden van de begraafplaats opgesteld, de meisjes met keurige hoofddoekjes op. Een van hen heeft de belangrijke taak gekregen om een gedicht voor te lezen over de massamoord op Rawagede. Hartverscheurend draagt het meisje haar gedicht voor over het leed. Reusachtige luidsprekers versterken haar klaagzang. Sommige weduwes en andere dorpsvrouwen in het publiek beginnen stilletjes te huilen.

Maar ook de oude mannen uit Rawagede pinken al rokend met hun tanige handen een traan weg. Het is doodstil op de begraafplaats. De bedrukte stemming lijkt de Indonesische gasten te bekruipen. Sukarman, voorzitter van Stichting Rawagede en zoon van een van de weduwes, komt dan ook niet te vroeg met wat goed nieuws. De Nederlandse stichting Eerlijk Delen heeft 5000 euro ingezameld voor de tien nog levende slachtoffers van de massamoord in Rawagede.

Hiermee krijgen Saih Bin Sakam, mevrouw Imih en de acht weduwen per persoon circa 7 miljoen roepia, gelijk aan vier maanden salaris in het arme West-Java. Het is nog niet helemaal doorgedrongen bij de tien oude mensen.

Maar veel Indonesiërs zijn onder indruk van het bedrag, dat initiatiefnemer Henk Koetsier bij elkaar zamelde. Hij noemt het geld „plaatsvervangend voor de Nederlandse regering die geen compensatie geeft voor de slachtoffers”, vertelt hij aan de Wereldomroep.

Op 28 november verklaarde de Nederlandse landsadvocaat dat de vorderingen van de nabestaanden verjaard zijn, en geen compensatiegelden worden gegeven aan de tien slachtoffers die in september de Nederlandse staat aansprakelijk stelden voor de moord op hun echtgenoten en familieleden. Wel nodigde de Nederlandse regering de tien slachtoffers uit om in gesprek te treden over de tragische gebeurtenis.

Het is doodstil als ambassadeur Van Dam naar het spreekgestoelte loopt. Zijn groet in het Arabisch: ”Wassalamu’ alaikum”, wordt massaal beantwoord. Dan uit hij in het Indonesisch zijn spijt: „De spijtbetuiging van de Nederlandse regering heeft ook uitdrukkelijk betrekking op het leed dat bij de nabestaanden van de slachtoffers van Rawagede is veroorzaakt. De Staat der Nederlanden betreurt het optreden van Nederlandse militairen in Rawagede in 1947 ten zeerste.”

De toespraak van de Nederlandse ambassadeur is kort, maar Saih Bin Sakam is tevreden. „Als iemand vanuit Nederland zijn excuses wil aanbieden, doet het me niets. Diegene moet naar me toe komen. En mij persoonlijk zijn excuses aanbieden. Dan kan ik hem vergeven.”