Klik hier voor de lezing van Bert Heemskerk en hier voor het co-referaat van Johan Graafland.Dat zei Rabobanktopman Bert Heemskerk dinsdag tijdens de Warandelezing, die elk jaar wordt georganiseerd door het Brabants Dagblad, de Brabantse Milieufederatie en Studium Generale van de Tilburgse universiteit. „We leefden wereldwijd boven onze stand. De bankiers, dat kun je ze verwijten, maakten het mogelijk.”

Heemskerk twijfelt er niet aan dat hebzucht een rol heeft gespeeld. „Maar dan wel de zucht naar meer van alle partijen, niet alleen van de bankiers. Ook de spaarders waren hebzuchtig. Bijvoorbeeld Nederlanders die hun spaargeld belegden bij Icesave.”

In zijn lezing hield Heemskerk een pleidooi om de Nationale Hypotheek Garantie (NHG) uit te breiden en te komen tot een Europees depositogarantiestelsel.

Goede banken zijn nutsbedrijven, aldus Heemskerk. „Nu lijken ze een speelbal van vluchtige aandeelhouders, die maar één doel hebben: zo snel mogelijk verkopen tegen de hoogste prijs. Er is niets mis met een beursnotering, mits het meerderheidsbelang in vaste, duurzame handen is. Dan blijft de lange termijn in zicht. Het ministerie van Financiën en De Nederlandsche Bank zouden voorwaarden moeten scheppen voor een duurzame en veilige aandeelhoudersstructuur.”

Hoe staat het met de ethiek in de bancaire wereld?
Heemskerk: „Dat is een lastige vraag. In het verleden handelden bankiers redelijk ethisch. Maar ethische normen staan niet vast. Ethiek is het geheel van algemeen gehanteerde gebruiken. Wat in het verleden ethisch onaanvaardbaar was, kan nu wel toelaatbaar zijn. En andersom. We weten nu dat duurzaamheid belangrijk is en dat de wereld kapotgaat als we op te ruime voet leven. Ook bij de Rabobank maakten we vroeger afwegingen anders. Het financieren van duurzame projecten is nu ethisch gezien goed. Tien jaar geleden gaven banken echter geen krediet voor een windmolen. Dat werd als luchtfietserij gezien.”

Legt de kredietcrisis een ethisch gebrek in de financiële sector bloot?
„Ja, het had op sommige onderdelen zeker beter gekund. Vooral in de Verenigde Staten, maar ook in Europa, zijn banken oorzaak van overkreditering. Vaak door middel van agressieve marketingacties. Het is makkelijk om nu te zeggen dat Amerikaanse banken de zorgplicht hebben overtreden. Gezien hun situatie is het wel te begrijpen, maar niet te billijken. President Bush wilde ook van de armere Amerikanen huizenbezitters maken. Als de Nederlandse code voor hypotheekverstrekking in de VS was gebruikt, had niemand van hen een krediet gekregen. Tegelijk hadden we Bush dan verweten niets voor de armen te willen doen.”

Rabobank stelt in zijn statuten dat hij spaarzaamheid en matigheid wil bevorderen. Een bank is er toch vooral bij gebaat dat een klant consumeert en leent?
„Spaarzaamheid en lenen sluiten elkaar niet uit. Ze zijn allebei nodig. Een bank moet spaargeld hebben om kredieten te kunnen verschaffen. Binnen de totale economie houdt het aanbod van geld en de vraag ernaar gelijke tred.”

En hoe zit het met matigheid?
„Het is ook in het belang van de Rabobank dat overkreditering van de consument wordt voorkomen. Als een klant zijn krediet niet kan aflossen, levert dat voor een bank problemen op.”

Wat is de individuele verantwoordelijkheid van een bankier?
„Die is dezelfde als voor elke burger. Een bankier moet fatsoenlijk zijn, zich aan de regels houden. En bereid zijn fouten te repareren.”

---

„Geldzucht is als alcoholverslaving”

Alcoholverslaafden maken keuzes die niet goed voor hen zijn. Zo is het ook wanneer iemand hebzuchtig is.

Johan Graafland, hoogleraar bedrijfsethiek aan de Universiteit van Tilburg, reageerde gisteren op de lezing van Rabotopman Heemskerk met een vergelijking van Calvijn. „Riante bonussen lijken benevelend te hebben gewerkt en bankiers tot onverantwoorde risico’s te hebben aangezet. Die hebben geleid tot grote schade aan andere belanghebbenden en de samenleving als geheel.”

Juist in deze bancaire sector is betrouwbaarheid een van de belangrijkste deugden, aldus Graafland. „En die laat zich moeilijk combineren met hebzucht.”
De Rabobank moet aan zichzelf de schuldvraag stellen, zegt de Tilburgse hoogleraar. „Ook bij spaarders heeft hebzucht een rol gespeeld. Dat is waar. Maar iedereen moet om te beginnen zijn eigen falen serieus nemen. Het woord schuld mag daarbij best vallen. Wat denkt Rabobank te doen aan de eigen hebzucht?”

Graafland: „Calvijn stelt dat het niet geoorloofd is om van geldschieter je beroep te maken. Hij acht de morele gevaren daarvan te groot. Ieder die zijn beroep ervan maakt, door bijvoorbeeld een bank op te richten, dreigt een rover te worden. Dat past misschien niet meer binnen de huidige economische verhoudingen. Maar geldt dat ook voor zijn waarschuwing dat het beroep van bankier corrumpeert?”