Uganda en Kenia beschuldigen Egypte en Sudan ervan dat zij vast willen houden aan hun monopolie over het water in de rivier. De Ugandese en Keniaanse ministers van Water gooiden afgelopen weekend met modder naar hun collega’s van Egypte en Sudan. In afzonderlijke persconferenties lieten zij weten dat zij zeer gefrustreerd zijn over het feit dat Egypte en Sudan weigeren hun handtekening te zetten onder een verdrag waarover al sinds 1999 wordt onderhandeld.Dat nieuwe verdrag is bedoeld om bestaande verdragen over het eigendom van het Nijlwater te herzien. Die oude verdragen zijn namelijk zeer nadelig voor acht van de tien landen in het stroomgebied.

De Nijl begint bij het Victoriameer in Centraal-Afrika. Daarvandaan stroomt de rivier via Uganda en Sudan naar Egypte. Maar het water dat uiteindelijk via de Nijl in de Middellandse Zee stroomt, komt natuurlijk uit een veel groter gebied dan alleen deze drie landen. Water vanuit Ethiopië en Eritrea stroomt via de Blauwe Nijl naar Sudan. In Sudan komt de Blauwe Nijl uit in de Witte Nijl. Samen vormen de rivieren dan de uiteindelijke Nijl. Het Nijlwater dat door Egypte stroomt is voor maar liefst 80 procent afkomstig uit de bergen van Ethiopië.

Een andere belangrijke voedingsbodem voor de Nijl is het Victoriameer. Dat meer wordt gevoed vanuit Kenia, Tanzania, Burundi, Rwanda, Congo en Uganda.

Het meeste (regen)water komt uit Uganda, Kenia, Tanzania, Congo, Burundi, Rwanda, Ethiopië en zelfs voor een klein gedeelte uit Eritrea. Maar volgens verdragen uit 1929 en 1959 is de Nijl het eigendom van Egypte en Sudan. Toentertijd waren de meeste Afrikaanse landen nog kolonies.

In 1959 hadden Egypte en Sudan becijferd dat er jaarlijks 84 miljard kubieke meter water door de Nijl stroomde. Ongeveer 10 miljard kubieke meter zou verdampen, dus bleef er nog 74 miljard over. Zij spraken af dat Sudan jaarlijks 18,5 miljard kubieke meter Nijlwater mocht gebruiken en dat de overige 55,5 miljard voor Egyptische consumptie bestemd zou zijn.

In het verdrag van 1929 maakte Egypte de afspraak met Engeland, dat toen veel kolonies had in Oost-Afrika, dat Egypte het vetorecht had op ontwikkelingen in alle landen in het stroomgebied van de Nijl die de watertoevoer naar de Nijl zouden beïnvloeden.

De verdragen uit 1929 en 1959 gelden nog steeds, omdat er niets anders voor in de plaats is gekomen. Maar er is wel veel veranderd. Alle landen in Oost-Afrika zijn zelfstandig en voelen zich niet gebonden aan de voor hen zeer nadelige verdragen. Bovendien is de bevolking in die landen meer dan verdubbeld, en dus is er ook veel meer behoefte aan water voor de irrigatie van landbouwgronden en voor stuwdammen.

Ook de bevolking van Egypte is sterk gegroeid. Momenteel neemt de bevolking toe met liefst een miljoen mensen per negen maanden. De Nijl is de levensader van Egypte. De rivier is Egyptes enige zoetwaterbron van betekenis. Egypte is één grote zandbak, uitgezonderd dan het Nijlgebied. De druk op de rivier is dus enorm toegenomen.

Om conflicten en zelfs oorlogen te voorkomen, vormden in 1999 de tien betrokken landen het zogenoemde ”Nijl Bekken Initiatief” (NBI). Zij wilden samen komen tot afspraken over het Nijlwater. Bovendien wilden de landen profiteren van lucratieve leningen via de Wereldbank voor gezamenlijke initiatieven met betrekking tot de Nijl. Zo zou er makkelijker geld beschikbaar komen voor de bouw van stuwdammen en dergelijke als de landen beloofden samen te werken. Nederland is een van de grootste donoren van dit Nijl Bekken Initiatief.

Terwijl de landen genoten van de financiële voordelen die het overleg en de samenwerking van de NBI hun boden, kabbelden de echte onderhandelingen over het eigendom van het water rustig voort. Totdat er vorig jaar knopen werden doorgehakt.

Er werd een Nijlbekken Samenwerkingsverdrag opgesteld. De bewoordingen van dat verdrag waren erg vaag en nog niet helemaal uitonderhandeld, maar in maart vorig jaar zou er een commissie komen die de laatste knopen door zou hakken.

Dat is dus niet gelukt. Egypte en Sudan wijzen artikel 4 van het verdrag af. Daarin staat: „Nijlbekkenstaten spreken af dat zij de waterhuishouding van geen enkele andere Nijlbekkenstaat in belangrijke mate nadelig zullen beïnvloeden.” Egypte en Sudan willen aan die tekst toevoegen dat ook de bestaande gebruiken en rechten gehandhaafd blijven. Terug bij af dus. Al die jaren overleg hebben nog geen werkbare overeenkomst opgeleverd.

De Nijlstaten die volgens de oude verdragen geen recht hebben op grootschalig gebruik van Nijlwater, laten het er echter niet bij zitten. De Keniaanse minister van Water, Charity Ngilu, zegt dat het Nijlbekken Samenwerkingsverdrag wel is ondertekend door zeven van de tien staten. Ngilu dreigde zaterdag dat die landen desnoods met dat nieuwe verdrag verdergaan zonder Egypte en Sudan.

In Uganda mogen Egyptische wetenschappers plotseling niet langer watermonsters nemen bij de plek waar de Nijl begint. Egypte had daartoe op basis van de oude verdragen recht om vast te stellen hoeveel water er de Nijl instroomt en om de kwaliteit van dat water te meten.

Tanzania heeft aangegeven dat het projecten door laat gaan die het waterniveau van het Victoriameer zullen laten dalen.De enigen die het tij nog kunnen keren zijn de staatshoofden van de betrokken landen. Het samenwerkingsverdrag is tot nu toe besproken op ministerieel niveau. Dat overleg is vastgelopen en dus is het laatste woord aan de presidenten van de betrokken landen. En dan met name de presidenten van Egypte en Sudan.

President Hosni Mubarak van Egypte heeft maandag een onverwacht bezoek gebracht aan Sudan. Hij sprak daar met president Omar Hassan al-Bashir. Later op die dag bezocht hij ook de federale regering van Zuid-Sudan om te praten over projecten die de stroom van de Nijl moeten verbeteren, zodat er meer water doorheen stroomt.

Het was de eerste keer sinds 1962 dat een Egyptische president een bezoek bracht aan Zuid-Sudan. Dat geeft aan hoe belangrijk het Nijlwater is voor Egypte.