Washington maakte donderdag bekend dat de Amerikaanse economie in het derde kwartaal met 0,3 procent van het bruto nationaal product (BNP) is gekrompen. Een belangrijke reden voor deze ”negatieve groei” is het feit dat de ongeruste consument z’n hand op de knip houdt. Volgens het ministerie voor Handel gaf de consument (in de Verenigde Staten goed voor tweederde van het BNP) in het derde kwartaal 3,1 procent minder uit dan in het tweede kwartaal. Dat is de scherpste daling sinds eind 1991.„Een negatieve groei in het derde kwartaal na een (positieve) groei van 2,8 procent in het tweede kwartaal geeft aan wat veel analisten allang zeiden, namelijk dat wij onmiskenbaar afstevenen op een recessie”, zegt professor economie Sung Won Sohn van de Universiteit van Californië in Los Angeles. Hij verwacht dat het vierde kwartaal een verdere daling van de economische activiteit te zien zal geven. „Waarmee dan voldaan is aan de formele definitie van een recessie die uitgaat van twee achtereenvolgende kwartalen met negatieve groei. Maar iedereen met enig gezond verstand zag natuurlijk allang dat wij in de problemen zitten”, aldus Sohn.

Somber nieuws dus, maar deze economische tegenwind is een politieke meevaller voor Democratisch presidentskandidaat Barack Obama. Volgens de meeste opiniepeilingen is hij volgens de kiezers beter in staat om Amerika uit het financieel-economisch moeras te halen dan zijn Republikeinse rivaal John McCain. Hoewel er een sprankje hoop is voor de Republikein, want volgens een vraagonderzoek denkt een meerderheid van de kiezers dat de belastingen onder Obama iets meer zullen stijgen dan onder McCain (48 tegenover 45 procent). En dat is natuurlijk minder goed nieuws.

Allesoverheersend
Maar ondanks dit laatste punt, heeft McCain de meeste kiezers er nog niet van kunnen overtuigen dat hij een coherent plan heeft ontwikkeld dat Amerika weer op het rechte spoor kan zetten. „In zijn verkiezingscampagne heeft McCain de economie te lang verwaarloosd en kwam vervolgens met wisselende oplossingen voor de crisis. Dat was niet verstandig, ook al geloof ik dat het economisch plan van Obama minder deugdelijk is dan wat McCain voorstelt. Maar Obama kwam met een plan en hield daaraan vast. McCain zei eerst dat de economie „gezond” was, vervolgens was er een „crisis” die hij ging oplossen. Daarvoor onderbrak hij zijn campagne, om in Washington te ontdekken dat er al een „oplossing” was. Niet erg koersvast en voor veel kiezers dus niet erg overtuigend”, stelt conservatief columnist Rich Lowry.

John McCain heeft volgens Lowry te laat ingezien dat de economische problemen waarmee Amerika -én de individuele Amerikaan- geconfronteerd worden voor de kiezers dit jaar het allesoverheersende onderwerp vormen waarop men volgende week dinsdag zijn of haar keuze zal baseren. Volgens de laatste peiling van het onderzoeksbureau Gallup is dat het geval voor 55 procent van de kiezers en in regio’s die zwaarder door de economische malaise worden getroffen is dat percentage nog beduidend hoger.

Er is hier overigens ook een verschil geconstateerd tussen Democratisch georiënteerde kiezers en Republikeins georiënteerde kiezers. Drieënzestig procent van de Democraten acht de economische problemen veruit het belangrijkste onderwerp bij deze verkiezingen. Bij de Republikeinen is dit slechts 52 procent. Deze economische prioriteit is niet gunstig voor McCain die tijdens een van de debatten in de Republikeinse voorverkiezingen zelf zei „dat economie niet mijn sterkste kant is.” Een uitspraak waar de Obama-campagne de laatste maanden uiteraard gretig gebruik van maakt.

En de brandstof voor de economische zorgen van veel Amerikanen is niet ver te zoeken. Door de kredietcrisis zijn al miljoenen Amerikanen hun huis kwijt geraakt. Daardoor zitten de banken met een overschot aan huizen, waardoor de huizenprijzen dramatisch zijn gedaald. Dit heeft weer tot gevolg dat veel huiseigenaren met een hypotheek zitten die hoger is dan de huidige waarde van hun huis. Met als gevolg dat zij geen -al of niet tijdelijke- extra hypotheek kunnen nemen om dringende kosten te financieren. Deze situatie verlamde in eerste instantie de bouwsector en van daaruit infecteerde de crisis de hele economie. Massaontslagen zijn aan de orde van de dag op alle fronten en de ziekte breidt zich uit nu de consument voorzichtiger wordt in zijn uitgaven.

Door de kredietcrisis in het algemeen en de bijkomende economische malaise implodeerde de beurs, waardoor miljarden dollars in rook opgingen. Dollars die belegd waren in zogenaamde besmette portefeuilles waarvan de risicovolle ”subprime”-hypotheken een belangrijk deel uitmaakten. „Dit betekent dat veel mensen hun pensioenvoorzieningen voor een deel of geheel kwijt zijn. Dat is een catastrofe, vooral als je ouder bent en niet meer aan de slag komt in een economie waarin de werkgelegenheid afneemt”, zegt economisch analiste Guinevere Nell van de conservatieve denktank Heritage Foundation in Washington (DC).

Nell is het met Lowry eens dat John McCain deze storm veel te laat heeft zien aankomen. Een storm die volgens Barack Obama vooral het gevolg is van de vergaande deregulering onder president George Bush. Feit is dat Bush junior nauwelijks de hoofdschuldige is. De deregulering -oftewel minder overheidstoezicht op de financiële sector- is heel bewust begonnen onder de Republikein Ronald Reagan in de jaren tachtig. „Dat beleid werd voortgezet door diens opvolger Bush senior én door diens opvolger, Democratisch president Bill Clinton. En Bush junior heeft die onttakeling van de reglementering verder voortgezet, onder luide bijval van toenmalig Federal Reserve-voorzitter Alan Greenspan”, aldus Nell.

Volgens sommige commentatoren is Greenspan verantwoordelijk voor de huidige crisis. „Onder Greenspan werd de basisrente verlaagd om de recessie -enkele jaren geleden- buiten de deur te houden. Dat heeft naar mijn mening mede bijgedragen tot de lage hypotheekrentes, waardoor het huizenbezit werd gestimuleerd. Een vorm van bezit die onder Bush juniors filosofie van de ”bezittermaatschappij” overigens werd gestimuleerd. Dat ging allemaal goed, tot banken begonnen hypotheken te verstrekken aan mensen die daarvoor onder normale omstandigheden eigenlijk niet in aanmerking zouden zijn gekomen.”

Deze zogeheten subprime-hypotheken werden vaak verstrekt, zonder dat de hypotheeknemers een schriftelijk bewijs van hun inkomen hoefden de overleggen. „Dat is natuurlijk vragen om problemen. Problemen die de banken tijdelijk omzeilden door die subprime-hypotheken te verpakken in portefeuilles die vervolgens voor harde dollars werden doorverkocht, nationaal en internationaal. Toen de eerste subprime-hypotheken begonnen te sneuvelen, implodeerden die ’besmette’ portefeuilles, hetgeen tot de huidige ellende leidde”, aldus econoom Steve Hanke van het Cato Research Instituut in Washington (DC).

Stormsignalen
Barack Obama moet nagegeven worden dat hij de storm zag aankomen. Twee jaar geleden schreef hij een brief aan de regering Bush met het dringende verzoek om maatregelen te nemen. Hetgeen niet gebeurde. John McCain had intussen zijn steun gegeven aan een parlementair voorstel voor scherper toezicht op de hypotheekgiganten Fannie Mae en Freddie Mac. Deze twee door de overheid gecreëerde banken werden geacht hypotheken over te nemen van gewone commerciële banken om die hypotheken vervolgens te garanderen. Dit om het eerder genoemde beginsel van huizenbezit - de bezittermaatschappij - te stimuleren.

Fannie Mae en Freddie Mac zijn inmiddels feitelijk overgenomen door de overheid. De rol van beide banken wordt gekritiseerd door het parlement, inclusief de Democraten. „Dat is niet helemaal eerlijk, want niet alleen Republikeinen maar ook de Democraten steunden de filosofie van de bezittermaatschappij en het huizenbezit voor de ”kleine man”. Er werd daarom bij Fannie en Freddie aangedrongen om meer hypotheken over te nemen. Beide banken waren hierin misschien niet zorgvuldig genoeg, maar feit is wel dat zij onder politieke druk van Republikeinen én Democraten stonden om meer hooi op hun vork te nemen. Teveel hooi, zoals inmiddels is gebleken”, meent Hanke.

De vraag is wat de rol van de huidige regering is geweest in dit alles. „Deze regeerploeg -inclusief oud-bankier Henry Paulson- heeft de eerste stormsignalen genegeerd en de zaak daarmee verergerd. Bush is dus medeverantwoordelijk voor deze crisis. Daar komt nog bij dat Bush van Clinton een financieringsoverschot erfde dat hij heeft omgezet in een fors financieringstekort. Daardoor is Amerikaans staatsschuld in de afgelopen jaren verdubbeld, natuurlijk mede als gevolg van de kostbare oorlogen in Irak en Afghanistan die in feite worden gefinancierd met geleend geld. Intussen drukte Bush voor ’s lands rijken een belastingverlaging door. Er zijn weinig economen die zo’n beleid verdedigen”, zegt Hanke.

Beloften
In zijn verkiezingscampagne wijst Obama erop dat John McCain het economisch beleid van zijn partijgenoot Bush „voor negentig procent heeft ondersteund.” Met andere woorden, er zal weinig veranderen als McCain president wordt. Het is voor McCain moeilijk om zich van de impopulaire Bush te distantiëren. Tijdens zijn campagne probeert hij dat wel, maar dan zegt hij tegen Tom Brokaw van het NBC-programma ”Meet the Press” weer „dat er natuurlijk grote overeenkomst bestaat tussen de politieke filosofie van de president en van mij.”

Hanke: „Hij koppelt zichzélf dus aan Bush en maakt zich daardoor -in de ogen van tal van kiezers- automatisch medeschuldig aan de huidige crisis. Dat speelt Obama natuurlijk in de kaart. Zoals Clinton verandering beloofde na de economische problemen aan het eind van de regeringsperiode van Bush senior, zo belooft Obama nu verandering na de crisis waarmee Bush junior Amerika nu opzadelt. Het zal weinigen verbazen wanneer veel kiezers die lokroep van een probleemloze toekomst dinsdag volgen.”

Belastingen verlagen voor de middenklasse, sociale programma’s uitbreiden nadat er net honderden miljarden in het financiële circuit zijn gepompt. Dat lukt toch niet door alleen de oorlog in Irak te beëindigen en daarmee vele miljarden vrij te maken? Opnieuw Hanke: „In dit opzicht zijn beide kandidaten -zowel Obama als McCain- erg vaag. Maar als je doorrekent wat zij willen, dan lopen de Amerikaanse schulden straks alleen maar verder op. McCain wil een algemene bestedingsbeperking behalve voor defensie. Obama wil de hele begroting zorgvuldig doornemen op programma’s die overbodig zijn of niet functioneren. Dat betekent pijn, maar die pijn komt pas na de verkiezingen. Dan hebben de meeste politici hun campagnebeloften allang vergeten.”