Het Leger des Heils spant zich al sinds 1878 in om mensen aan de rand van de samenleving een helpende hand te bieden. Van tijd tot tijd laat het kerkgenootschap in Nederland onderzoek verrichten naar deze doelgroep en naar de houding van anderen tegenover hen. Het onderzoek heeft als doel het Leger te helpen bij het bepalen van zijn beleid. Het is meteen ook een manier om de aandacht op het werk te vestigen en daarvoor draagvlak te creëren.Het opvallendste punt uit het begin deze week gepresenteerde onderzoek is de toename van het aantal eenzamen. Ook jongeren antwoorden bevestigend op de vraag: „Voel je je vaak buitengesloten?” en ontkennend als gevraagd wordt: „Heb je vrienden?” Minder Nederlanders zijn tevreden over hun leven: 92 procent in 2003, tegen 83 nu. Als belangrijkste problemen van de samenleving noemen de ondervraagden egoïsme, onverdraagzaamheid, agressiviteit en een gebrek aan respect.

Wie deze gegevens op zich laat inwerken, vraagt zich af welke ontwikkelingen van de afgelopen vijf à tien jaar hieraan ten grondslag liggen. Tien jaar geleden leefden we in een andere wereld. De Twin Towers stonden nog, Pim Fortuyn was nog hoogleraar en problemen met Marokkaanse jongeren mochten alleen in omfloerste termen besproken worden.

De samenleving is harder geworden; tegenstellingen zijn verscherpt. Dat geldt niet alleen de toon van het islamdebat; ook groepen aan de rand van de samenleving, zoals daklozen, werklozen en anderen in de sociale marge, kunnen op minder begrip rekenen.

Verharding
Het Leger des Heils liet ook onderzoek doen naar de betrokkenheid van Nederlanders bij de problemen van anderen. Daaruit blijkt dat mensen wel weten van de problemen -driekwart van de ondervraagden vindt dat steeds meer mensen zich eenzaam voelen- maar dat zij zich er steeds minder door laten raken. Zij hebben het zelf goed, zien anderen gebrek lijden, maar sluiten hun hart voor hen toe. Steeds meer mensen maken amok als er een opvangcentrum voor verslaafden in de buurt gevestigd wordt - het nimby-effect: ”not in my backyard” (niet in mijn achtertuin).

De verharding blijft niet beperkt tot de maatschappelijke verhoudingen. Ook op de werkvloer is er een andere mentaliteit. Er is bij veel bedrijven een sfeer ontstaan waarin het normaal is om zestig of zeventig uur per week te werken. Mensen worden gekeurd en afgerekend op prestaties. In het verkeer neemt de agressie toe. In het ziekenhuis worden hulpverleners geslagen, uitgescholden of bespuugd. Je kunt een cursus volgen om ermee leren om te gaan. Is dit normaal? Is het vreemd dat mensen zich eenzaam voelen?

Het huidige christelijk-sociale kabinet wil graag een omslag van de verzorgingsstaat naar een samenleving waarin mensen voor elkaar verantwoordelijkheid nemen. Het doet een beroep op saamhorigheid en solidariteit. De overheid maakt gretig gebruik van de assistentie van mantelzorgers, burenhulp en van de kerken. In de praktijk zien we echter dat de sociale verbanden afbrokkelen en dat moeders naar een betaalde baan gepushed worden.

Zelfs in christelijke kring wordt het steeds moeilijker om vrijwilligers te vinden. Mensen willen best een keer iets doen, maar zij willen zich niet binden. Het lijkt erop dat de overheid de zorg voor de zwakken afwentelt op een maatschappij waar geen sociaal netwerk meer is; alsof een brandweerman een kind uit het raam gooit en vervolgens naar beneden roept of iemand het wil opvangen.

Hyves
Een heel andere verandering in het afgelopen decennium is de opkomst van digitale communicatie. Tien jaar geleden hadden de meeste mensen nog geen internet. E-mailen was iets voor computerfanaten. Nu is voor veel jongeren een groot deel van hun contact met leeftijdsgenoten digitaal: Hyves, MSN en chatten.

Wat beweegt tieners die elkaar net op school gesproken hebben om naar huis te fietsen en achter het scherm verder te praten, letterlijk afgeschermd voor elkaar? Is de eenzaamheid onder jongeren misschien mede een gevolg van de overkill aan communicatie en een gebrek aan persoonlijk contact? Oogcontact is zo wezenlijk. Je voelt je eenzaam als niemand oog voor je heeft. Een blik zegt soms meer dan duidzend woorden. Dat kun je niet vervangen door een uitgerukt robotoog met de naam webcam.

Deze week mochten twee jongeren in Duopinie in deze krant reageren op de stelling: ”Met Hyves en MSN hoef je je als jongere niet meer alleen te voelen”. Zij geven aan dat de drempel om contact te maken wel laag is, maar ook dat het contact zelf oppervlakkig is. „Dan blijf je nog alleen met je computer.”

In de digitale wereld doen mensen zich mooier voor dan zij zijn. Sommige jongeren zetten zichzelf neer als fotomodel, aldus een reactie op Yord. „Op Hyves gaat het bijna alleen om je uiterlijk, iedereen doet zich wel heel aardig voor, maar in het echt valt het vaak tegen!” Op Hyves zijn blijkbaar veel wat hyvocrieten.

De diepste oorzaak van de toegenomen eenzaamheid is misschien wel de doelloosheid die mensen ervaren. Uit het rapport blijkt dat vergeleken met vijf jaar geleden minder Nederlanders tevreden met zijn hun huidige leven: 83 tegen 90 procent. Een derde van de mensen geeft aan dat hij of zij behoefte heeft aan iets wat het leven zinvoller maakt.

Schokkend is het dat bijna 8 procent -dat is een op de twaalf- instemt met de stelling: ”Ik vind het leven geen zin hebben”. Dan ben je met alle contacten die je kunt hebben, eenzamer dan Robinson Crusoe. Die doelloosheid en zinloosheid is typisch een kenmerk van wat de postmoderne cultuur heet. Er zijn geen grote verhalen en geen grote verbanden meer. Mensen missen houvast, ze kunnen zich niet meer oriënteren.

Bij Rotterdam-Zuidplein staan twee levensgrote beelden op een sokkel: een man en een vrouw. Zij hebben haast, maar ze zullen elkaar nooit ontmoeten. ”City walk” heet het kunstwerk. De beelden zijn typerend voor onze maatschappij. Zij drukken een diepe eenzaamheid uit. Ze staan voor al die mensen die wel bewegen, maar nergens heen gaan. Een grote mensenmassa krioelt door de straten. Op weg naar werk, winkel, woonhuis. Maar waar gaan zij heen? Wat is hun levensdoel?

Gemeenschap
Verharding, gebrek aan echt contact en doelloosheid zijn in het licht van de Schrift inderdaad de oorzaken van eenzaamheid. In Gods goede schepping was één ding nog niet goed. De mens was alleen. God wilde dat Adam het zelf zou ontdekken, om zo zijn partner als Godsgeschenk te waarderen. Het beeld van God weerspiegelt zich in de relatie tussen man en vrouw.

Natuurlijk betekent dit niet dat iedere alleenganger eenzaam is. Je kunt in het huwelijk eenzamer zijn. Het gaat vooral om de mogelijkheid om te communiceren, om de ander echt te kennen. Het verschil tussen mensen en dieren zit in de taal. Je kunt elkaar alleen kennen door openbaring. Je laat in je hart kijken en dan ben je niet meer alleen. Daarin licht het beeld van God op. God Drie-enig leeft in volmaakte gemeenschap en harmonie met Zichzelf en Hij heeft ons gemaakt om gemeenschap te hebben met elkaar en met Hem. Dat is het levensdoel van alle mensen.

Toen kwam de verharding. De bittere nasmaak van de verboden vrucht was de angst, de leegte, de eenzaamheid. Het eerste verwijt klonk aan de vrouw en het tweede aan de God Die haar gegeven had. De schaamte verbrak het oogcontact. De dood bleef over, verdiend.

God zocht hen op en sprak hen aan. Hij moest er zelf aan te pas komen om eenzaamheid en schuld weg te nemen. Hij kwam in onze naakte eenzaamheid. Als er één wist van eenzaamheid, dan was het de Heere Jezus. Hij werd niet begrepen, Hij leed aan de door de zonde verpeste atmosfeer. Hij leed buiten de poort, Hij hing tussen hemel en aarde, verlaten.

Die wetenschap biedt troost aan mensen die eenzaam zijn. Gelukkig is er Eén die er van weet, niet alleen vanuit de hoge verre hemel, maar persoonlijk, bevindelijk. Het is goed dat christenen mensen in de marge een helpende hand bieden. Zij mogen daarbij ook heenwijzen naar Hem in Wie redding te vinden is. Er is een Heiland die voor eenzamen oog heeft. Wie heeft Hem nodig?

Mensen die het goed met zichzelf hebben getroffen, zijn nog meer te beklagen dan mensen die zich eenzaam voelen, want niemand is zo eenzaam als degene die zijn eenzaamheid niet voelt.