Hofrouw voorbij
In een stijlvolle brief aan het Nederlandse volk hebben koningin Beatrix, haar zoons en haar schoondochters deze week hun dank betuigd voor het medeleven rondom het heengaan van prins Claus. Tienduizenden mensen hebben per post hun condoleances uitgebracht en bijna 37.000 mensen lieten hun medeleven blijken via het officiële digitale condoleanceregister van de Rijksvoorlichtingsdienst. Ook particuliere condoleanceregisters werden druk bezocht. Onbekend is het aantal mensen dat de registers van gemeenten en provincies tekende. Ruim 90.000 mensen togen langs de baar van de prins in Paleis Noordeinde.
Op 6 oktober werd in Nederland een periode van hofrouw afgekondigd. Officieel heeft deze geduurd tot en met de begrafenis van prins Claus op 15 oktober. Maar het verdrietige koninklijk gezin heeft tot op heden alle tijd voor zichzelf genomen. Tot 1 november werden er geen activiteiten en officiële verplichtingen ondernomen.
Het dankwoord van het koninklijk gezin komt drie weken na de uitvaart. Na het overlijden van prins Hendrik op 3 juli 1934, de enige eerdere keer dat een zogenoemde prins-gemaal overleed, liet zijn weduwe, koningin Wilhelmina, veel eerder van zich horen. Op 16 juli was ze al op de radio, om haar man te prijzen om „zijn goede hart en vriendelijkheid en eenvoudige inborst.” Wilhelmina en Juliana zochten na de begrafenis van prins Hendrik rust en herstel in Noorwegen, waar zij zes weken bleven. Begrijpelijk, drie maanden voor het verscheiden van prins Hendrik hadden zij ook al koningin-moeder Emma moeten missen. Toen koningin Wilhelmina binnen een jaar een uitnodiging kreeg om de Wereldtentoonstelling in Brussel te bezoeken, stemde zij daarin toe, mits het bezoek geen feestelijk karakter zou krijgen. In de zomer van 1935 vonden moeder en dochter dat ze er nodig eens uit moesten om nieuwe en verse indrukken op te doen. Hun keus viel ten slotte op Schotland.
Hofrouw was in de negentiende eeuw gebonden aan strenge regels, vastgelegd in een aantal bepalingen uit 1815. Het was zelfs zo dat als het hof in de rouw was, de bezoekers zich ook in het zwart moesten kleden. De rouwtijd was verdeeld in drie periodes, een van zware rouw, een van halve of middelbare rouw, en een van lichte rouw. De lengte was afhankelijk van de mate van bloedverwantschap, zo meldt drs. Reinildis van Ditzhuyzen in haar wetenswaardige Oranje-ABC. Tijdens de diepe rouw droeg men dofzwarte kleding zonder versiering. Tijdens de halve rouw kon men fluweel of satijn dragen en sieraden van git toevoegen. Gedurende de lichte rouw droeg men als overgang naar de gewone kleding grijs en lila, gecombineerd met wit en zwart.
In de twintigste eeuw werden de voorschriften minder streng. Op dit moment kent men diepe en lichte rouw. Diepe rouw geldt in principe bij het overlijden van een lid van de koninklijke familie. Lichte rouw neemt men in acht bij het overlijden van een lid van een bevriend vorstenhuis of bij het overlijden van een staatshoofd van een lidstaat van de Europese Unie (uitbreiding van de Unie heeft dus consequenties voor officiële rouwplichtplegingen). De Koningin bepaalt het aannemen van de hofrouw.
Hofrouw was niet altijd zwart. In de Middeleeuwen droeg men paarse of rode rouwkleding. Ook wit was een rouwkleur. Christenen kozen daarvoor om reinheid en vertrouwen in God uit te drukken. „Mijn man en ik hadden reeds lang voor zijn heengaan herhaaldelijk samen gesproken over de betekenis van sterven en over het daaropvolgende eeuwige leven. Wij hadden beiden de geloofszekerheid, dat de dood de ingang tot het Leven is en elkaar daarom beloofd, dat onze begrafenis geheel in het wit zou geschieden”, schrijft koningin Wilhelmina in haar biografie ”Eenzaam maar niet alleen”. Bij de begrafenis van koning Boudewijn van België ging zijn naaste familie in het (grijs)wit gekleed.
Voor de koninklijke familie en hun verwanten gaat nu het normale leven weer beginnen. Deze week waren mr. Pieter van Vollenhoven en prinses Margriet al weer op pad. Op 14 november en op 21 november nemen respectievelijk prins Willem-Alexander en koningin Beatrix naar het zich laat aanzien weer openbare verplichtingen op zich. De prins zal een symposium in Den Haag bijwonen ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van de Stichting Maatschappij en Krijgsmacht. De Koningin geeft acte de présence op de Universiteit van Tilburg tijdens een bijzondere academische zitting waarbij een eredoctoraat wordt verleend aan de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, Kofi Annan. Ook worden eredoctoraten uitgereikt aan Ariel Rubinstein (hoogleraar economie in Tel Aviv en Princeton) en aan Hans-Dieter Klingemann (hoogleraar politicologie Freie Universität Berlijn). Koningin Beatrix is overigens steeds van plan geweest de Russische president Poetin volgende week op staatsbezoek te ontvangen, maar dat bezoek werd vrijdag in goed overleg en op Russisch verzoek uitgesteld.
