Gephardts besluit is ingegeven door het verlies dat de Democraten hebben geleden bij de dinsdag gehouden Congresverkiezingen. De Democraten zijn al acht jaar in de minderheid in het Huis van Afgevaardigden en hebben nu nog een aantal zetels aan de Republikeinen verloren.

De Republikeinen begonnen woensdag onmiddellijk, na de succesvolle verkiezingen van dinsdag in het Huis van Afgevaardigden en in de Senaat, met de voorbereidingen voor de nieuwe oftewel 108e zitting (2003/2004) van het Amerikaanse Congres.

Het 107e Congres (2000/2001) leverde weinig concrete wetgeving op, behalve de massieve belastingverlaging die president Bush erdoor drukte kort na zijn aantreden. Toen beschikte hij nog over een Republikeinse meerderheid in Huis en Senaat. Maar daar kwam een eind aan toen senator James Jeffords uit de Republikeinse senaatsfractie stapte. Dat leverde de Democraten een marginale meerderheid op, waarmee zij het beleidsprogramma van de Republikeinse president voor een belangrijk deel blokkeerden.

Met de nieuwe meerderheid van partijgenoten in beide kamers van het Congres wil het Witte Huis nu verschillende prioriteiten verwezenlijken. In de eerste plaats meer en permanentere belastingverlagingen, waarvan de Democraten vrezen dat die het land te veel zullen kosten. Verder moet er werk gemaakt worden van het energiebeleid, waarbij de Republikeinen onder meer nieuwe oliebronnen in Alaska willen exploiteren. Milieugroepen vrezen dat dat ten koste zal gaan van het kwetsbare milieuevenwicht in de noordelijkste staat van de VS.

Een belangrijk onderwerp voor Bush is verder het nieuwe agentschap of ministerie van Binnenlandse Veiligheid - en er staan verschillende benoemingen van federale rechters op het programma. Zulke benoemingen vereisen goedkeuring van de Senaat en de Democraten hielden met hun meerderheid het afgelopen jaar drie rechterlijke benoemingen van Bush tegen. Republikeins senaatsfractieleider Trent Lott krijgt in de nieuwe Senaat zijn rol terug als ”majority leader” (meerderheidsleider) die hij vorig jaar kwijtraakte aan de Democraat Tom Daschle toen Jeffords uit de Republikeinse fractie stapte.

Daschle blijft waarschijnlijk leider van de Democratische fractie. Zijn partijgenoot Dick Gephardt geeft de leiding van de fractie in het Huis van Afgevaardigden op. Officieel heet het dat het na de nederlaag van de Democraten nu tijd is voor een nieuw politiek leiderschap van de partij. Maar in werkelijkheid wil Gephardt de handen vrij hebben om zich voor te bereiden op zijn kandidatuur voor de presidentsverkiezing in 2004. Hij probeerde het al eerder in 1988, maar verloor bij de Democratische voorverkiezingen toen van Michael Dukakis. Die werd vervolgens tijdens de verkiezingen in november overtuigend verslagen door George Bush senior, de vader van de huidige president.

Voormalig vice-president Walter Mondale slaagde er in Minnesota niet in de Democratische senaatszetel van Paul Wellstone te behouden. Wellstone kwam om bij een vliegtuigongeluk kort voor de verkiezingen. De Democraten vroegen Mondale om in te springen. Vorige week dinsdag werd een algemene herdenkingsdienst gehouden voor Wellstone, waarbij Mondale aanwezig was.

Die plechtige herdenking liep uit op een rumoerige Democratische partijbijeenkomst. Daarbij werden de onafhankelijke gouverneur Jesse Ventura en enkele aanwezige Republikeinen die Wellstone hun laatste collegiale eer wilden bewijzen, uitgejouwd. Gouverneur Ventura verliet daarop uit protest de bijeenkomst.

Veel kiezers hebben de Democraten dit gedrag blijkbaar kwalijk genomen, want uit peilingen bleek dat een kwart van de Democratische aanhang na dit onwaardige incident twijfelde over de aanstaande keuze. Daarvan heeft de Republikein Norm Coleman waarschijnlijk geprofiteerd, want hij versloeg Mondale dinsdag met een kleine meerderheid. Daarmee verzekerden de Republikeinen definitief hun herovering van de Senaat.