Een foto ontstaat doordat er licht op de beeldchip valt. Per foto bepaalt de camera hoe lang die belichting moet duren. Is het voorwerp overal even helder, dan is de lichtmeter zo klaar en is het resultaat vrijwel altijd goed. Een plaat schieten van een bergmeertje tussen de grauwe rotsen waarin het water een diepblauwe lucht weerkaatst, is een heel ander verhaal. Zo’n groot dynamisch bereik kan het fototoestel dikwijls niet bijbenen. Het water weerspiegelt veel licht, wat dus om kort belichten vraagt. Maar het goed uitlichten van de donkere steenblokken vereist juist een langere belichting. Dit zorgt er echter weer voor dat de blauwe lucht flets wordt.Moderne camera’s hebben vaak ter referentie nog een ingebouwde databank met gegevens van tienduizenden andere opnamen. Daarbij zegt het punt waarop de fotograaf scherpstelt vaak iets over het belang van dat object is. Al deze informatie gebruikt het brein van het toestel om de belichting te bepalen.

Gelukkig hoeft het kiezen van de juiste belichting maar een keer per foto te gebeuren. Toch is dit ook direct een groot nadeel; het is namelijk een compromis en daarom heeft elk onderdeel iets moeten inleveren. Het oog heeft niet zo veel moeite met al die verschillende helderheden, maar de camera wel en daarom valt een vakantiekiekje van een prachtig strandtafereel of zonsondergang soms zo tegen. Het lijkt wel alsof kindlief in de schemering zandtaartjes bakte. En wat een schitterende, oranje lucht was, is op de plaat flets en uitgebeten. Eigenlijk zouden de verschillende beeldelementen ieder apart moeten worden belicht. Dat kan door middel van het zogenoemde ”doordrukken en tegenhouden”, een uit de analoge fotografie stammende methode.

Negatief
In de analoge fotografie is de kleurnegatieffilm het meest gebruikt. Een lichte luchtpartij komt daar juist als een donkere vlek op het negatief. De uiteindelijke foto ontstaat door met dat negatief een vel fotopapier te beschijnen. Het aanvankelijk witte papier wordt onder invloed van het licht donkerder. Omdat de lichte wolkenhemel op het negatief juist donker is, laat het tijdens het belichten maar weinig licht door. Hierdoor verandert het fotopapier op die plek maar weinig en blijft het licht. Donkere rotsen worden juist helder op het negatief en laten daarom veel door. Dit zorgt voor een lang belicht stukje fotopapier en dus weer voor donkere brokken steen.

De stap in het ontwikkelproces van negatief naar papieren afdruk bood de fanatieke fotograaf de gelegenheid analoog aan het fotoshoppen te slaan. Om de lucht donkerder en sprekender te maken, dekte hij met zijn handen het hele fotovel af, behalve de luchtpartij. De wolkenhemel werd zo ”doorgedrukt”: geforceerd langer belicht dan de rest, iets wat met de camera onmogelijk was. Om een bergmeertje lichter te laten dan de rest, dekte hij de plek van het meertje af. Zo bleef het zoals het was, maar de rest van de plaat werd steeds donkerder.

Om lichtvlekken in een landschap beter te laten uitkomen werden complete passe-partouts uitgeknipt. Het licht bewegen van de kartonnen of papieren afscherming tijdens de belichting voorkwam al te scherpe overgangen tussen licht en donker.

Digitaal
Het doordrukken en tegenhouden is erg veel gebruikt. Niet alleen om het dynamisch bereik te ’repareren’, maar ook om meer dieptewerking op te roepen. Een donkere voorgrond en een lichtere horizon geven een gevoel van diepte, trekken de aandacht van de kijker als het ware naar binnen. Fabrikant Hama verkocht speciale sjablonen om gemakkelijker bepaalde delen van een foto te kunnen afschermen. Fanatieke professionals waren zo verslingerd aan deze techniek dat die ze ervan weerhield over te stappen naar digitale fotografie. Tegenwoordig biedt serieuze fotobewerkingssoftware echter mogelijkheden die het aloude handwerk nabootsen. De digitale doordrukhulp simuleert het langer doorbelichten op één plek. Het beeld wordt dus donkerder, terwijl de rest gelijk blijft. De tegenhoudfunctie maakt juist plaatselijk helderder en laat de rest intact. Probeer het eens en kijk welk effect de verschillende instellingen hebben. De grootte van het digitale penseel maakt de aanpassingen bijvoorbeeld subtieler of juist grover. Misstappen zijn in de digitale doka zo weer ongedaan gemaakt.

Lassogereedschap
Ook in de digitale doka zijn er echter meerdere wegen die naar Rome leiden. De standaardfuncties van fotobewerkingsprogramma’s leveren vaak niet de hoogste beeldkwaliteit. Veel fotografen selecteren de plekken die ze willen aanpassen daarom liever met het lassogereedschap. Door te spelen met curven en niveaus zijn deze delen dan naar believen lichter of gedetailleerder te maken. Vergeet niet de randen van de selectie te verdoezelen of te vervagen, om abrupte overgangen te voorkomen.

Als tijdens het fotograferen al duidelijk wordt dat doordrukken nodig is, belicht dan voor de zekerheid iets onder. Donkere delen zijn makkelijker helder te maken dan heldere donker. Dit laat ook gelijk de beperking zien: beeldinformatie die in de oorspronkelijk geschoten foto afwezig was, kunnen doordrukken of tegenhouden er niet bijmaken. Foto’s opslaan in RAW-formaat biedt iets meer speelruimte.