Tot dusver bestaan er in deze sfeer twee EU-richtlijnen. De ene heeft betrekking op alleen arbeidssituaties. De andere biedt bescherming in alle omstandigheden, maar enkel voor zover het gaat om ras of etnische afkomst. In Nederland zijn ze uitgewerkt in de Algemene Wet Gelijke Behandeling (AWGB).Invoering van de nu beoogde aanvulling betekent dat bijvoorbeeld ook bij het huren van een woning of bij het afsluiten van een verzekering geen onderscheid mag worden gemaakt op genoemde gronden. „Deze aanpak vormt een weerspiegeling van onze waarden”, constateerde Eurocommissaris Vladimir Spidla (Sociale Zaken, Werkgelegenheid en Gelijke Kansen) in Brussel in een toelichting.

De plannen hebben nog de unanieme goedkeuring nodig van de lidstaten van de Unie. Voorts mag het Europees Parlement (EP) zijn oordeel geven. Uit eerder overleg is gebleken dat er bij vijf regeringen bezwaren leven. Zo vinden de Duitsers dat de EU zich niet te veel moet bemoeien met dit beleidsgebied. Zij bepleiten subsidiariteit op dit vlak, wat inhoudt dat elk land zelf zijn zaken regelt.

Gelet op het verzet vanuit sommige hoofdsteden wilde de Commissie van voorzitter Barroso aanvankelijk een beperkte richtlijn vervaardigen, erop gericht om discriminatie van mensen met een handicap te bestrijden. Zij zwichtte echter voor de druk vanuit het Parlement om godsdienst, leeftijd en homoseksualiteit er eveneens in op te nemen.

Het ontwerp voorziet overigens wel in uitzonderingen. Zo zijn lidstaten vrij om voor scholen met een religieuze grondslag afwijkende regels te hanteren, die toestaan een leerling te weigeren omdat die een geloofsovertuiging aanhangt die niet past bij de identiteit van de instelling. De normen bij benoeming en ontslag van personeel zijn reeds vastgelegd in de AWGB. Onder andere GroenLinks en D66 in het EP vrezen dat de uitzonderingsbepaling de weg opent in het onderwijs om tevens homo’s te weren. Zij zullen zich daarom sterk maken voor het schrappen ervan.

De wetgeving is ook niet van toepassing voor particulieren. Iemand die een huis of een kamer verhuurt, hoeft er geen rekening mee te houden, tenzij hij hierbij in bedrijfsmatige zin bezig is. Nationale voorschriften rond status en activiteiten van religieuze organisaties blijven onaangetast. Verder wordt benadrukt dat de EU niets voorschrijft ten aanzien van het homohuwelijk.