De SP, dat is Jan Marijnissen. Al jaren is hij het gezicht van compromisloos, onversneden links. In 1972 was hij een van de ”founding fathers” van de Socialistische Partij. Zestien jaar later werd hij landelijk voorzitter. En sinds de entree van de partij in de Tweede Kamer, in 1994, was hij fractievoorzitter. Nu legt hij die functie neer.De groei van de partij viel samen met de politieke ontwikkeling van Marijnissen: van een recalcitrante actievoerder tot een gewiekste debater, van de voorman van een marginaal actiecomité tot de leider van de grootste oppositiepartij. De SP werd groot, maar tegelijk bleef ze een partij voor „de man in de straat.” Dat is de verdienste van de voormalige lasser en worstenmaker uit Oss.

Johannes Guillaume Christianus Andreas Marijnissen wordt in 1952 geboren in een rooms-katholiek gezin in Oss. Zijn moeder stuurt hem, na het overlijden van zijn vader, naar de kostschool van de paters karmelieten in Oldenzaal. Het was een verschrikkelijke tijd, zou hij later vaak vertellen.

Als de paters hem vertellen over arme kinderen in Afrika die niet in de hemel komen omdat ze niet gedoopt zouden zijn, verliest hij naar eigen zeggen zijn geloof. Hij begint zich te verdiepen in schrijvers als Marx en Freud en hij stort zich in het actiewezen.

Op 23-jarige leeftijd komt hij in de gemeenteraad van Oss. In die beginperiode van de SP, de jaren zeventig, is hij net als zijn partijgenoten aanhanger van Mao, de dictatoriale leider van de Communistische Partij van China. „De massa’s zijn de ware helden”, de „massalijn”, „dien het volk, durf te strijden”; het zijn leuzen uit Mao’s Rode Boekje die steeds terugkeren.

In 1988 neemt Marijnissen de leiding van de partij over. De SP ondergaat een geleidelijke gelaatsverandering. Het marxisme en het leninisme worden afgezworen. De liefde voor Mao was naïef, de Chinese leider was een massamoordenaar, zo geeft Marijnissen toe.

Hij moet wel. De partij komt, na een mislukte poging in 1989, in 1994 met twee zetels in de Tweede Kamer. In 1998 weet de SP vijf zetels binnen te slepen, vier jaar later zelfs negen. Nu telt de fractie 25 zetels.

Marijnissen is onder linkse kiezers populair vanwege zijn onconventionele optredens in de Kamer en zijn blijvende inzet voor het actiewezen. Kiezers en Kamerleden roemen zijn flair, zijn spitsvondige oneliners, zijn simpele taalgebruik.

Tijdens een debat kan hij soms minutenlang quasionverschillig luisteren naar wat er wordt gezegd, nota’s lezen, kaartjes schikken. En dan plotseling komt hij overeind, met een drafje loopt hij naar de interruptiemicrofoon, onderwijl zijn jasje dichtknopend: „Waarom? Leg dat eens uit?” Voormalig Kamervoorzitter Weisglas voegt hij eens verontwaardigd toe: „Even dimmen, hè.” Als iemand tijdens een discussie wil opstaan voor een dringend telefoontje, zegt hij: „Blijf eens even zitten. Vertel eens even hoe die kosten zo de pan uit kunnen rijzen?” En dat doet diegene dan.

Maar er is ook kritiek. Volgens dissidente partijleden zou hij te veel macht hebben. Hij is te bot en te dictatoriaal, vindt voormalig SP-Kamerlid Lazrak. In 2003 komt het tot een breuk tussen Lazrak en Marijnissen. Het Comité Democratisering SP, een club van actieve maar kritische SP-leden, wijst op „een gebrek aan democratie binnen de partij” door de dubbelfuncties van Marijnissen; hij is én partijvoorzitter én fractievoorzitter.

Vrijdag legt hij zijn fractievoorzitterschap neer. Naar eigen zeggen op een goed moment. De SP staat er goed voor, zowel organisatorisch als financieel. Bij de volgende verkiezingen is de partij rijp om te regeren, zegt hijzelf.

Marijnissen blijft Kamerlid. Ongetwijfeld zal hij, zij het minder zichtbaar, de grote roerganger blijven. Hij wil zich gaan bezighouden met de analyse van grote vraagstukken als globalisering, vergrijzing en de publieke sector. Het tekent misschien wel zijn geestelijke ontwikkeling en die van de partij: van een rebelse, maoïstische actievoerder in de jaren zeventig tot een meer kritische beschouwer van de Nederlandse samenleving en het buitenland.

Koning van de oneliners
Redactie politiek

DEN HAAG - SP-leider Marijnissen verstond de kunst een breed publiek aan te spreken. Zijn oneliners haalden vaak de pers. Vijf opvallende uitspraken van een man die beweert een backbencher te worden.

Even dimmen, ja. Even dimmen!” (tegen waarnemend Kamervoorzitter Weisglas, die hem maande tot het kort houden van een interruptie, 1997)

„Voor mijn achterban ben ik gewoon Onze Jan.” (1998)

„Voor de paarse coalitie is er maar één Kamer belangrijk. Dat is de achterkamer.” (1998)

„De nieuwe coalitie heeft voor alle minderbedeelden geen andere troost dan: pech gehad.” (bij het aantreden van Balkenende II, 2003)

„Nederland: fraudeland.” (de SP-leider wil in 2004 een integraal debat over de financiële moraal in Nederland)