De PvdA in een coalitie met twee christelijke partijen. „Dat is natuurlijk even wennen”, zei toenmalig PvdA-voorzitter Michiel van Hulten in februari vorig jaar. Het PvdA-congres -zaterdag weer bijeen in Breda- ging destijds akkoord met de kabinetsdeelname en met het regeerakkoord. Overigens niet zonder slag of stoot. Veel PvdA’ers waren beducht dat hun partij op medisch-ethisch vlak onder het juk van de ChristenUnie zou moeten doorgaan.Partijbestuur en congres hekelden de bescherming van gewetensbezwaarde trouwambtenaren die de ChristenUnie had bedongen. De bewindslieden en de fractie kregen de opdracht mee „ervoor te zorgen dat op medisch-ethisch terrein geen verslechtering optreedt ten opzichte van de huidige praktijk.” De PvdA zou, als het even kon, „een progressief-vrijzinnig geluid” moeten laten horen.

De ministers en parlementariërs hebben die opdracht begrepen. Al tijdens het congres in februari vorig jaar zei partijleider Bos dat de bescherming inzake gewetensbezwaren alleen gold voor zittende ambtenaren. Hij riep lokale PvdA’ers op om in gemeenten alleen ambtenaren aan te stellen die alle huwelijken willen sluiten.

Begin dit jaar zei PvdA-Kamerlid Gill’ard dat het onderzoek dat in het regeerakkoord is aangekondigd naar de zogeheten noodsituatie niet mag leiden tot een lijstje met voorwaarden waaraan een vrouw moet voldoen voor ze in aanmerking komt voor abortus. Staatssecretaris Bussemaker van Volksgezondheid verklaarde kort daarop dat ze adoptie als alternatief voor abortus niet wil stimuleren, evenmin als palliatieve zorg als alternatief voor euthanasie.

Explosie

De zorgen die bij PvdA’ers leefden over de samenwerking met de ChristenUnie bleven tot begin deze maand onder de oppervlakte. Op de website van de partij stonden bijvoorbeeld maar enkele reacties waarin kritiek werd geuit op de ChristenUnie. Eén PvdA’er riep zijn partij op te breken met de christelijke partij. „Als de ChristenUnie in de wet wil opnemen dat trouwambtenaren met gewetensbezwaren geen homohuwelijken hoeven te sluiten, dan is dat jammer, regeerakkoord of niet, dan stapt de PvdA maar uit het kabinet.”

Het recente meningsverschil in het kabinet over verruiming van embryoselectie leidde echter tot een explosie van dergelijke reacties. PvdA-staatssecretaris Bussemaker wil de mogelijkheden voor embryoselectie uitbreiden, de ChristenUnie is daar op grond van de Bijbel tegen. „Het blijft fout om met creationisten te willen regeren”, schrijft ene Minderhout op de PvdA-site. „Wij kunnen onmogelijk aan de eisen van de CU tegemoetkomen zonder onze beginselen te verloochenen”, vindt Gooitzen Bouma. Theo Haffmans meent dat de PvdA niet „steeds ruimte moet maken voor de al lang bekende meningen van een partij die weinig draagvlak heeft in de samenleving.” Gritta Nottelman valt hem bij. „De tijd dat een klein deel van Nederland zijn ethische normen op kon leggen aan de rest van Nederland, ligt achter ons.”

De PvdA moet het conflict hoog opspelen, of breken met het kabinet, stellen enkelen. Bart Jan Kelter vindt de kwestie „een kabinetscrisis waard.” De ChristenUnie mag haar zin niet krijgen, vindt Janske. „Laat de coalitie hier maar op sneuvelen als door de CU de regie wordt genomen.” Partijgenoot Albert Doelwijt is helder: „De CU met zes (!!) zetels houdt verruiming van embryoselectie tegen. Breken met de coalitie!”

Gruwel

Dagblad Sp!ts tekende vorige week uit de mond van publicist en „liefdevol PvdA-lid” Marcel Duyvestijn op dat „de Rouvoetjes de PvdA in de greep hebben.” In een toelichting zegt het Amsterdamse PvdA-lid dat zijn partij „af en toe een knieval maakt voor de ChristenUnie.” Voor een seculiere partij als de PvdA is dat een „gruwel.”

Duyvestijn is uitgekeken op het kabinet. „De PvdA zit een beetje gemangeld tussen twee christelijke partijen.” De ChristenUnie -„de Bijbel is in feite het verkiezingsprogramma van die partij”- past volgens hem niet bij de PvdA. Op medisch-ethisch vlak is met de ChristenUnie geen vooruitgang te boeken. Daarnaast wordt er in het kabinet „veel gekibbeld” en ontbreekt de chemie tussen de bewindslieden. Hij heeft er geen vertrouwen in dat het nog goed komt met het kabinet. „De PvdA kan er beter uitstappen.”

Helemaal niet, betogen oud-partijvoorzitter Michiel van Hulten en voorzitter Marleen Barth van de oecumenische Banning Werkgemeenschap voor de PvdA. Van Hulten vindt het huidige kabinet „een enorme verbetering ten opzichte van het vorige.” Hij stelt dat de PvdA-bewindslieden en de fractie er op medisch-ethisch terrein inderdaad in slagen een progressief-vrijzinnig geluid te laten horen.

Barth heeft absoluut niet het idee dat haar partij onder het juk van de ChristenUnie doorgaat op medisch-ethisch vlak. „De ChristenUnie heeft op die punten ook water bij de wijn gedaan.” De partij stelt zich „realistisch” op, vindt ze. Van Hulten heeft „respect” voor de manier waarop de kleinste coalitiepartij ethische discussies voert. „De ChristenUnie gooit de kont niet tegen de krib.” Dat vindt Duyvestijn overigens ook. „Partijleider Rouvoet en fractievoorzitter Slob zijn geen hardliners zoals deelraadslid Lont, maar gematigde krachten.”

Alle drie roemen de samenwerking tussen PvdA en ChristenUnie op sociaaleconomisch terrein. „De PvdA kan op dat gebied samen met de CU een front vormen tegen het CDA.” Mede dankzij de ChristenUnie is ook het generaal pardon voor uitgeprocedeerde asielzoekers er gekomen.

Voorzichtig

Van Hulten en Barth vinden dat de PvdA zich niet te scherp moet opstellen jegens de ChristenUnie. „De ChristenUnie heeft heel andere standpunten op medisch-ethisch gebied”, stelt Van Hulten. „Met de verschillen moet je voorzichtig omgaan, ook bij de formulering van je eigen standpunten.”

Barth stelt dat in de ChristenUnie „van alles in beweging is. Zie de discussie in die partij over homoseksualiteit.” De PvdA moet daar een open oog voor hebben en er wijs mee omgaan. „Je moet die broedende kip niet storen.”

Spijt dat de PvdA met de ChristenUnie in zee is gegaan, heeft Van Hulten „absoluut niet. Dit kabinet krijgt van mij een ruime voldoende.” Ook Barth is tevreden: „De PvdA kan veel van haar sociaaldemocratische gedachtegoed realiseren. Dit kabinet zit de rit uit. Daarvan ben ik overtuigd.”

Een kabinetscrisis zou volgens Barth „bestuurlijk onverantwoord” zijn. „Dit kabinet moet inspelen op internationale economische ontwikkelingen zodat wij onze welvaart behouden. Het moet regeren, niet hakketakken over gewetensbezwaarde trouwambtenaren.”