Op het plein voor de Philharmonie in Essen -na Dortmund de grootste stad van het Ruhrgebied- staat-ie in de regen te wachten: een knalrode vleugel op de laadbak van een busje. Het instrument vormt een soort mascotte van het Klavier-Festival Ruhr. Het ding speelt. Inderdaad, zonder dat er een toetsenist aan te pas komt.De Philharmonie oogt modern. Oorspronkelijk stamt de concertzaal uit 1904, maar vier jaar geleden werd een geheel vernieuwd gebouw in gebruik genomen. Het is sindsdien met meer dan 1900 zitplaatsen de grootse concertzaal van het Ruhrgebied. De locatie bij uitstek dus voor het openingsconcert van het jarige festival.

Binnen in de Alfried Krupp Saal doet alles eveneens nieuw en modern aan. Een rechthoekige hoge ruimte, links en rechts over drie verdiepingen balkons, achterin een grote balustrade. Rode stoelen, blauw plafond. Vlak boven het halfronde kale podium nog een laag balkon. Daarboven het front van een modern concertorgel, in 2004 gebouwd door de Zwitserse orgelbouwer Kuhn.

Het gaat vanavond echter om het andere instrument, de zwarte Steinway D-vleugel die eenzaam op het podium staat, wachtend op zijn bespeler.

Intussen loopt de zaal vol. Dit concert is duidelijk hét uitje van de bovenlaag van de bevolking. Wie geen avondjurk of kostuum draagt en niet is opgemaakt, behoort tot de minderheid. Ook vertegenwoordigers van de politiek, de wetenschap, de kunst- en cultuursector en de tv-wereld geven acte de présence. Het is duidelijk: als je vindt dat je ertoe doet, zit je hier.

Voordat het echte concert begint, presenteert de beschermheer van het festival, dr. Thomas A. Lange, een jubileumuitgave: een vijftig-cd-box met opnamen van concerten tijdens achterliggende festivals. Hans-Heinrich Grosse-Brockhoff, staatssecretaris van Cultuur van de deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, neemt het eerste exemplaar graag in ontvangst. Volgens hem maakt het festival duidelijk dat het Ruhrgebied meer heeft opgeleverd dan stroom en bier. „Hoeveel pianisten heeft het gebied niet voortgebracht! De kunst en cultuur, ook een pianofestival als dit, zorgen voor een saamhorigheidsgevoel in de deelstaat”, aldus de politicus.

Bejubeld
Dan komt de publiekstrekker van vanavond binnen. Luid applaus. De lange jonge Rus -donkergrijs kostuum, zonder stropdas- maakt een lichte buiging richting het publiek en neemt dan snel plaats achter de vleugel.

Drie jaar geleden was Nikolai Tokarev ook te gast bij het Klavier-Festival. Toen als debutant. Het werd een groot succes. De muziekjournalisten betitelden hem als „grosse Entdeckung” van de huidige pianowereld; zijn optreden tijdens het festival werd een „richtige Sensation” genoemd. Sindsdien rees Tokarevs ster snel. Zijn debuutalbum, dat in het voorjaar van 2007 bij Sony uitkwam, werd bejubeld. Vingervaardigheid, trefzekerheid, diepzinnigheid, het was er allemaal tegelijk volgens de critici. Of, om met de Süddeutsche Zeitung te spreken: „Bei Tokarev ist ein Stück immer alles zugleich: Artistik, Drama und intelligent erfühlte Klangwelt.”

Vanavond moet de Rus het maar weer waarmaken. Een programma met werken van Schubert en Liszt biedt hem daarvoor de mogelijkheid. Waarom hij de drie pianosonates van Domenico Scarlatti die op de aankondigingen prijken toch niet speelt, wordt overigens niet duidelijk.

Franz Schubert (1797-1828) dan. Met de zes ”Moments musicaux” opus 94, die uit het laatste levensjaar van de componist stammen, kan Tokarev prachtig schilderen. Steeds een andere toonsoort, een andere klankkleur, een ander schilderijtje. Gedragen en frivool, ingetogen en lichtvoetig, meditatief en virtuoos. Met zijn hele lichaam doet de pianist mee; soms raakt zijn neus bijna de toetsen.

Met het tweede ”moment” raakt de Rus duidelijk een snaar, getuige de luidruchtige reactie bij het wegsterven van het slotakkoord. Hier en daar klinkt zelfs gesnotter. Het ís ook indrukwekkend hoe de pianist schildert.

Na het verstilde zesde ”moment” barst het applaus los. Enigszins schuchter buigt Tokarev naar links en naar rechts, om zich vervolgens snel uit de voeten te maken.

Teruggekeerd zet hij drie liedtranscripties van Franz Liszt (1811-1886) op de lessenaar. Denkbeeldig dan, want alles gaat vanavond uit het hoofd. Hoe hij het voor elkaar krijgt om al die kortere en langere composities uit elkaar te houden, is een raadsel. Zelfs het programmaboekje ontbreekt.

Enfin, Liszt. In de drie transcripties van liederen van Schubert door Liszt doet Tokarev zich opnieuw kennen als poëtisch schilder. ”Litanei” klinkt verstild en gevoelvol. ”Erlkönig”, met de rollende toonladder in de bas, is dramatisch - zoals past bij het verhaal van Goethes ballade over de elfenkoning. Verstild is weer ”Der Müller und der Bach”.

Het publiek heeft genoten. Het applaus stopt niet eerder dan nadat de pianist twee keer teruggekomen is en de ovatie met lichte buigingen in ontvangst genomen heeft.

Hindernissen
De Schubertliederen vormen een mooie brug naar het grote werk van Liszt dat Tokarev na de pauze aanpakt: de pianosonate in h-Moll. Een groot en monumentaal werk, het langste dat Liszt schreef. Tokarev doet er dan ook een klein halfuur over. Ononderbroken neemt hij de hindernissen waarvoor de compositie hem zet. Octavenpassages met wilde sprongen, sfeertekeningen, grote contrasten, sacrale elementen: ronduit een veeleisend stuk. Maar de Rus slaat zich er geniaal doorheen.

Het publiek is na de slotakkoorden lyrisch. De pianist buigt en buigt en verdwijnt. Als hij terugkomt, ontvangt hij bloemen, waarna hij weer verdwijnt. Maar het publiek houdt vol. Met succes. De Rus komt en gaat weer zitten op de pianokruk. Het publiek is direct stil. „”Ondine” van Maurice Ravel”, zegt Tokarev nauwelijks verstaanbaar richting het publiek. Met verve vertolkt hij vervolgens het lastige eerste gedicht uit Ravels driedelige cyclus ”Gaspard de la nuit”.

Na het stuk herhaalt zich het spektakel opnieuw. Applaus, buigingen, weglopen, terugkomen. En ja hoor, Tokarev gaat nóg een keer zitten. Nu kondigt hij niet aan wat hij gaat spelen. Het is de Prelude in h-Moll van Bach in een bewerking van de Russische pianist Alexander Siloti. Een juweeltje, gevoelvol gespeeld.

Opnieuw applaus. Maar nu is het echt voorbij.

Buiten doet de rode mascotte het publiek muzikaal uitgeleide.

„Hard studeren én luisteren naar de grote meesters”
Jaap Eilander (24) uit Deventer, derdejaars student piano aan het conservatorium van Enschede, pikt sinds 2005 met enige regelmaat een concert mee op het Klavier-Festival in het Ruhrgebied. „Ik vind het eigenlijk een onderdeel van mijn studie.”

In het Concertgebouw zag hij een aankondiging van de serie Meesterpianisten. Helaas, de concerten bleken op zondag te zijn. Dus week Jaap voor pianoconcerten uit naar andere concertzalen: de Doelen en Vredenburg. Enkele pianisten, zoals Alfred Brendel en Maurizio Pollini, hebben echter in hun contract staan dat ze in Nederland alleen in het Concertgebouw optreden.

Jaap wilde de beroemde pianisten tóch horen, en ging daarom op zoek. Zo kwam hij het Klavier-Festival Ruhr op het spoor. In juni 2005 was hij er voor het eerst, bij een concert van de Italiaan Pollini. Inmiddels woonde hij tien concerten bij.

Dit jaar heeft hij kaarten besteld van concerten door Krystian Zimerman, Nelson Freire en Alfred Brendel. „Laatstgenoemde is bezig met zijn allerlaatste seizoen. Dus kan ik hem nog mooi een keer horen voordat hij ermee stopt.”

Wat brengen de concerten je?
„Ik leer er heel veel van als ik kijk en luister hoe zij het doen. Mijn leraar zegt altijd: „Hard studeren én luisteren naar de grote meesters.” Tegelijk heb ik er nu de tijd voor; ik vind het eigenlijk een onderdeel van mijn studie. Meestal ben ik na zo’n concert extra gemotiveerd.”

Welke plaats heeft het festival in de pianowereld?
„Het is een zeer vooraanstaand evenement. Pianisten komen hier graag spelen. Ik ken in heel Europa slechts één soortgelijk festival, het pianofestival in het Zuid-Franse La Roque d’Antheron. Het verschil is dat dat festival helemaal buiten plaatsvindt. Daarbij, het Klavier-Festival in Duitsland duurt maar liefst ruim twee maanden. Bijna elke dag een concert. En dat rond één instrument!”

Het festival is onder andere bedoeld om jong talent en oude meesters met elkaar in contact te brengen. Welke pianomeester zou jij wel eens willen ontmoeten?
„Ik zou wel eens een avondje met Alfred Brendel willen praten. Het lijkt mij interessant hoe hij terugkijkt op zijn carrière. Hij moet enorm veel weten over Beethoven, Haydn en Schubert. En, hij zit vol met humor, dus dat kon wel eens gezellig worden.”

Welk concert van het festival is je bijgebleven?
„Een concert dat ik niet licht zal vergeten, was een avond waarop bijna alle pianowerken van de Russische componist Alexander Skrjabin werden gespeeld door een toppianist en zijn beste leerlingen. Het concert vond plaats in het vieze, sombere industriestadje Bochum, in een leegstaande fabriek waar ze alleen een podium en stoelen hadden neergezet. Aan het dak hingen de lieren nog. Het programma begon om 18.00 uur, en het einde was voorzien rond 2.30 uur. Alleen al het idee om in een oude fabriek tot midden in de nacht klassieke concerten te geven, vond ik geweldig.”

Wanneer prijkt jouw naam op het concertprogramma van het Klavier-Festival?
„Ach, goede vraag. In de wereld van de klassieke muziek moet je veelal eerst een belangrijke prijs of een concours winnen wil je opvallen. Dus ga ik nu maar weer verder studeren…”

Klavier-Festival Ruhr
Onder het motto ”Die Pianisten der Welt beflügeln das Ruhrgebiet” organiseert de Initiativkreis Ruhrgebiet dit jaar de twintigste editie van het Klavier-Festival Ruhr. Van 15 mei tot 26 juli vinden in grotere en kleinere locaties in het Ruhrgebied -Bochum, Dortmund, Duisburg, Düsseldorf, Essen, Herten, Mühlheim en Recklinghausen- zo’n tachtig concerten plaats. Het betreft volgens de organisatie ’s werelds grootste evenement waar pianisten elkaar ontmoeten.

Dit jaar geven opnieuw tal van pianisten van over de hele wereld acte de présence; een aantal van hen was eerder op het festival te gast. Onder de uitvoerenden zijn Daniel Barenboim, Lang Lang (ze treden ook samen op), Alfred Brendel, Gabriela Montero, Maurizio Pollini, Ya-Fei Chuang, het duo Leon Fleisher (80) en Katherine Jacobson-Fleisher, Krystian Zimerman, het zussenpianoduo Katia en Marielle Labèque en Paul Kuhn.