Volgens de officiële uitslag kreeg Deby in 2006 meer dan 77 procent van de stemmen. Had het volk werkelijk gedacht dat daarmee de chaos in het land voorkomen -dan wel uitgebannen- was? Dat lijkt bijzonder onwaarschijnlijk. De couppoging door rebellen in februari dit jaar kwam zeker niet als een donderslag bij heldere hemel.Deby was in 2006 al bepaald niet onomstreden -vlak voor de verkiezingen overleefde hij een couppoging- en is zozeer onderdeel van de wanorde in zijn land dat een keuze voor de oud-generaal onmogelijk een keuze tegen chaos kon betekenen.

Eerder was het tegendeel het geval. Zijn herverkiezing maakte een hoop wrevel los. Was Deby niet de man die na zijn geslaagde coup in 1990 beloofd had het land democratie te zullen brengen? Daar was anders weinig van terechtgekomen. Van economische groei was onder zijn bewind ook geen sprake geweest. Tsjaad boerde alleen maar verder achteruit en bleef onder Deby net zo laag bungelen op de ontwikkelingsladder als altijd.

Darfur
De president en het conflict zijn niet zonder meer synoniemen. Er zijn twee dingen die bijzondere ergernis wekten bij oppositionele groepen en een belangrijk deel van de verklaring vormen voor de huidige (politieke) onrust. Het eerste is het feit dat Deby überhaupt nog president is. In 1996 was er een prachtige democratische grondwet vastgesteld, waarin onder meer was bepaald dat een president niet meer dan twee termijnen aan de macht mag zijn. En na zijn (omstreden) herverkiezing in 2001 bezwoer Deby nog eens dat hij zijn laatste termijn in was gegaan. Maar toen die begon af te lopen, besloot hij opeens via een referendum het aantal termijnen onbeperkt op te rekken. De bevolking stemde hier weliswaar mee in, maar de oppositie sneerde dat de uitslag allang vaststond. Van veel democratisch besef getuigde de stap hoe dan ook niet. Het zette veel kwaad bloed.

Het tweede punt ligt nog gevoeliger en betreft de rol van Deby in het conflict in de West-Sudanse provincie Darfur, een gebied dat grenst aan Tsjaad. Deby heeft zijn presidentschap in belangrijke mate te danken aan steun van de Sudanese regering. Zijn coup tegen het regime van de toenmalige president Hissène Habré in 1990 werd actief gesteund door Khartoem. Daarom paste hij er lange tijd voor zijn belangrijke supporter president Omar al-Bashir van Sudan tegen zich in het harnas te jagen.

Maar veel van de militieleden die hem in 1990 hielpen waren eveneens Sudanezen en bovendien stamgenoten (Zaghawa) uit Darfur. Zij bevochten later juist het regime in Khartoem en presten Deby zijn eigen volk te steunen. Dat kon Deby uiteindelijk niet weigeren, waardoor hij echter de woede van de Sudanese regering op zijn hals haalde. Bovendien had hij de steun van een deel van zijn eigen volksgenoten inmiddels voorgoed verspeeld. Een belangrijke rebellengroep uit het oosten van Tsjaad, het Front van Krachten voor Verandering, staat zelfs onder leiding van een oom van Deby: Timane Erdimi.

Die vijandige houding binnen Deby’s eigen volk had ook te maken met kritiek op de verdeling van de olieopbrengsten door de president. Die zouden vooral ten goede komen aan de naaste familie van Deby en naar de smaak van zijn volksgenoten te weinig aan het geheel van de Zaghawa. Ook de belangrijkste functies zou hij te veel toebedelen aan zijn eigen kliek.

Het behoeft geen betoog dat andere volken in het land al helemaal niet tevreden waren over hun positie. De Zaghawa maken naar schatting slechts zo’n 3 procent van de totale bevolking uit. De etnische diversiteit van het land is enorm: naar schatting worden er 127 talen gesproken.

Noord en zuid
De grootste moeilijkheden liggen momenteel in het grensgebied met Darfur -daar waar de zestig Nederlandse mariniers zullen gaan opereren- en vormen feitelijk een kopie van het conflict in de Sudanese provincie. De gevreesde Janjaweedmilities uit Darfur trekken nu ook in Tsjaad rond. De vele duizenden gevluchte Darfuri zijn daarom ook in Tsjaad niet zonder meer veilig. Sudan en Tsjaad beschuldigen elkaar ondertussen stelselmatig van hulp aan elkaars rebellen.

Maar het conflict is niet enkel een Sudanese oorlog die met de vluchtelingen naar Tsjaad is overgewaaid. Zoals de tegenstelling tussen Arabisch en Afrikaans een belangrijke rol speelt in het conflict in Darfur, is dezelfde spanning er ook in Tsjaad tussen het Arabisch-islamitische noorden en het Afrikaans-christelijk/animistische zuiden.

Die spanning zit diep en is mede te wijten aan de uitvergroting van de tegenstellingen in koloniale tijden. Het zuiden gold voor de Franse kolonisators als het ”Tchad utile”, het nuttige Tsjaad: daar lagen de meeste mogelijkheden voor landbouw en bovendien was daar de olie. De Fransen bevoordeelden de zuidelijke leiders daarom ook boven de noordelijke.

De eerste leider na de onafhankelijkheid, François Tombalbaye, was eveneens een zuiderling, en hoewel hij een enkele moslim opnam in zijn regering, was hij niet van zins de macht te delen met de noordelingen. Hij creëerde een eenpartijstaat en bleef tot de coup van 1975 aan de macht. Sindsdien hebben de noorderlingen echter de touwtjes in handen. Ook Deby is een noorderling. De zuiderlingen kunnen dat maar moeilijk verkroppen.

Tsjaad is een wespennest. De chaos jaag er niet zomaar uit, ook niet met de keuze voor een EU-missie.