In het grootste conferentiecentrum van Johannesburg heerste een paar weken geleden een ongekende drukte. Duizenden mensen liepen rond in de zaal waar ”Opportunities Australia” een tweedaagse wervingsactie had georganiseerd. Deze Australische overheidsinstantie is belast met het aantrekken van geschoolde mensen.De zaal was voor twee dagen verhuurd, maar door de enorme toeloop moest er een derde kijkdag aan worden toegevoegd. Er viel dan ook genoeg te zien voor al die duizenden Zuid-Afrikanen die er serieus over denken hun land de rug toe te keren.

Dat zijn overwegend blanken, maar ook onder Indiërs, kleurlingen en zelfs zwarten heerst op dit moment een uiterst negatieve, pessimistische stemming, vol van onzekerheid en angst voor de toekomst. Een (blank) echtpaar uit de Vrijstaatse plaats Heilbron antwoordt op de vraag waarom het emigratie overweegt zonder aarzeling: „We doen het voor onze kinderen, want voor hen is hier geen toekomst. We wíllen niet weg, maar we móéten.”

Naar schatting 1 miljoen Zuid-Afrikanen zijn sinds de omwenteling van 1994 naar het buitenland vertrokken. Tot voor kort ging het in de meeste gevallen om jonge mensen die, op zoek naar avontuur, zich over de wereld verspreidden met de bedoeling na een tijdje weer terug te komen. Immers, tijdens de apartheid kwam je met een Zuid-Afrikaans paspoort niet ver, want in de rest van de wereld waren blanken niet welkom. Toen de democratie haar intrede had gedaan, lag de wereld open.

Nu zijn het echter niet de mensen die uit zijn op avontuur, die weg willen. Sinds een jaar is het aandeel Zuid-Afrikanen die met hun gezinnen zijn weggegaan met zeker 60 procent toegenomen. De ministeries van Binnenlandse Zaken en van Sociale Zaken beweren dat zij het aantal landverhuizers niet bijhouden, maar rekruteringsfirma’s en internationale verhuizers geven een betrouwbaar beeld van de enorme toename van de braindrain die het land de laatste maanden doormaakt.

Wervers van personeel voor Australische bedrijven zeggen dat de belangstelling uit Zuid-Afrika om te emigreren in een jaar tijd met bijna 600 procent is toegenomen. „Van het aantal belangstellenden voegt ongeveer een kwart de daad bij het woord. Sinds september hebben wij 9000 mensen naar het buitenland verhuisd, vooral naar Australië”, zegt Ian Pettey van een van de grootste internationale verhuisbedrijven.

Het genootschap van ingenieurs van Zuid-Afrika meldt dat gemiddeld één Zuid-Afrikaanse ingenieur per dag met zijn gezin Zuid-Afrika verlaat, wat neerkomt op zo’n 360 ingenieurs per jaar. Zuid-Afrika ervaart op dit moment dan ook een tekort aan meer dan 10.000 ingenieurs uit alle sectoren. Uit een enquête onder 1700 medici blijkt dat bijna de helft hoopt zich binnenkort in een ander land te kunnen vestigen. Ook onder medisch personeel, zoals verpleegkundigen, paramedici en apothekers, bestaat grote belangstelling om het emigratievoorbeeld van hen die al zijn weggegaan, zo gauw mogelijk te volgen.

Zuid-Afrika kan zich het verlies van zo veel geschoolden en vakmensen niet veroorloven. Volgens het departement van Arbeid zijn er op alle vlakken van de economie op dit moment 913.000 vacatures.

Degenen die zich voor emigratie aanmelden zijn mensen die de omwenteling van 1994 hebben toegejuicht, maar die nu, veertien jaar later, moeten constateren dat hun kinderen niet naar de universiteit kunnen vanwege de overheidsmaatregel die zegt dat de studentenpopulatie een afspiegeling moet zijn van de samenstelling van de bevolking. Met andere woorden: voor elke blanke student moeten er zo’n tien zwarte studenten staan ingeschreven. Daardoor wordt de spoeling dun. Een blanke die er desondanks in slaagt een beroepsopleiding te volgen en af te maken, stuit op een maatregel die de regering het bedrijfsleven heeft opgelegd: bedrijven dienen voorrang te geven aan sollicitanten uit de ”vroeger niet bevoorrechte groepen”, met andere woorden: de zwarte bevolking. „Mijn dochter, die na de apartheid is geboren, wordt straks dus het slachtoffer van de fouten die vroegere generaties hebben gemaakt en dat vind ik niet eerlijk”, zegt een arts die met zijn gezin naar Australië wil.

De Zuid-Afrikaanse politie staat kennelijk machteloos tegenover de toenemende misdaad. In opvallend veel gevallen worden blanken vermoord door zwarte bendes, niet omdat de misdadigers uit zijn op diefstal, maar omdat zij blanken willen straffen voor het verleden. Sifiso Falala, een (zwarte) commentator van de Johannesburgse Sunday Times, zegt: „Als criminelen een huis of een boerderij binnendringen en daar hele gezinnen op beestachtige manier afmaken en dan zonder iets te stelen weglopen, is dat geen criminaliteit meer. Het is antiblankterrorisme.” Ook wijst hij op het bijna dagelijks voorkomende feit dat volwassen zwarte mannen zwarte kinderen verkrachten, van wie sommigen niet ouder zijn dan twee of drie jaar. „Dat zijn ook terroristen. Ze doen het niet vanwege seksueel plezier maar alleen om haat te zaaien.”

Per dag worden er gemiddeld 55 moorden gepleegd, bijna 20.000 moorden per jaar. De meeste slachtoffers zijn zwart. Andere verontrustende cijfers: per dag 350 gewapende overvallen waarbij geen doden maar wel vaak gewonden vallen en 400 gevallen per dag van beschadiging of vernietiging van eigendommen. Falala: „En wat doet de politie? Niets bijzonders. Ze doet net alsof ze een zaak probeert op te lossen. Maar dat is als het gebruiken van aspirine om kanker te genezen.”

Een bijkomende factor is de totale morele ondermijning waaraan de politie is onderworpen. Het hoofd van de politie, Jackie Selebi, staat terecht wegens het verlenen van bescherming aan misdaadsyndicaten. Het geld dat de overheid beschikbaar stelt voor de aanschaf van auto’s, wapens en nieuwe politiebureaus is verdwenen naar bankrekeningen van corrupte figuren. De politie heeft noch de middelen noch de wil de criminaliteit te lijf te gaan.

Met name de blanke bevolking, indertijd bevoorrecht en verwend door de kansen die de apartheid bood, ziet haar land afglijden naar het niveau van de derde wereld buiten de landsgrenzen. Een sprekend voorbeeld van het verval is het plotseling ontstane tekort aan stroom. De nationale elektriciteitmaatschappij, het staatsbedrijf Eskom, heeft verzuimd tijdig nieuwe centrales te bouwen en let evenmin op het onderhoud van de bestaande centrales. Gevolg: Zuid-Afrika zit nu dagelijks ten minste vier uur zonder stroom. Wat dat betekent voor de industrie -en met name voor de mijnbouw- laat zich raden. De productie van grondstoffen holt achteruit. En dat alleen omdat de (meest blanke) top van Eskom destijds het veld moest ruimen voor veelal incompetente zwarte managers.

Dat gold ook voor de blanke technici, die de centrales draaiende hielden, maar na de omwenteling een gouden handdruk kregen en veelal niet werden vervangen wegens een chronisch tekort aan goed opgeleide zwarten.

Eskom beloont zijn (zwarte) directie dit jaar met een miljoenenbonus, hetgeen voor de voornamelijk blanke oppositie in het parlement „volstrekt onbegrijpelijk” is, een klacht die door de ANC-regering wordt afgedaan als „blank gezeur.” Een (blank) parlementslid zei het onlangs als volgt: „Wat is het verschil tussen de Titanic en Zuid-Afrika? De Titanic ging ten onder met alle lichten nog aan.”

Letterlijk tienduizenden Zuid-Afrikanen kunnen zich vinden in deze pessimistische visie op de toekomst van hun land. „Nu het nog kan, gaan we weg. Straks is ons betaalmiddel niets meer waard en gooien ze ons blanken er tóch uit, kijk maar naar Zimbabwe”, zegt een computerdeskundige op de Australische emigratiebeurs. „In Australië zitten ze om mensen zoals ik te springen. Daar ben ik welkom, in mijn geboorteland niet meer.”