Preken Augustinus ontdekt in Erfurt
In het Duitse Erfurt zijn onlangs nieuwe preken van Augustinus ontdekt. Het betreft een codex uit de twaalfde eeuw, mogelijk oorspronkelijk geschreven in Engeland en later in Erfurt terechtgekomen. „Hij gaat zeer waarschijnlijk terug op een codex uit het Romeinse Africa van Augustinus zelf”, aldus prof. dr. J. van Oort, hoogleraar patristiek in Nijmegen en Pretoria.
Al tijdens het leven van Augustinus werden preken (sermones) verzameld, meestal rond bepaalde themata. Mensen kwamen vaak naar zijn kerk in Hippo of naar bijvoorbeeld Carthago wanneer hij daar preekte en brachten hun stenografen mee. Deze snelschrijvers tekenden dan uit Augustinus’ mond op wat hij in de kerk zei, wat door hemzelf later werd voorzien van een zekere autorisatie. Zo ontstonden verzamelingen preken rond bepaalde thema’s, Bijbelboeken en kerkelijke feesten als Pasen en Pinksteren.De nieuwe codex die is gevonden in Erfurt, is afkomstig uit de Bibliotheca Amploniana (BA) aldaar. Deze bibliotheek was eeuwenlang een aparte zelfstandige collectie en maakt momenteel deel uit van de bibliotheek van de universiteit van Erfurt. Van Oort: „De Bibliotheca Amploniana is een werkelijk unieke verzameling, wereldwijd een van de mooiste oude collecties die in de loop van de eeuwen vrijwel intact is gebleven.”
In een van de BA-codices zijn de nieuwe preken van Augustinus ontdekt. „De codex waarin de vondst werd gedaan, bevat nog twintig andere bekende preken van Augustinus. Maar al studerende en onderzoekende ontdekte men: deze codex bevat niet alleen bekende preken, dat wil zeggen materiaal dat uitgegeven is in wetenschappelijke uitgaven van Augustinus’ werken, maar ook onbekend nieuw materiaal. Hierin staan preken die inderdaad van Augustinus moeten zijn, want zijn leerling Possidius noemt ze al, maar we hadden ze tot nu toe nooit gevonden.”
Wat gaan de nieuwe preken ons opleveren? Prof. Van Oort: „Dat moet worden afgewacht wanneer de volledige teksten binnen enkele weken beschikbaar komen. Het is heel bijzonder om nieuwe teksten van Augustinus te ontdekken. Hiermee kunnen wetenschappers jarenlang vooruit. Zoiets levert bij analyse altijd weer nieuwe inzichten op: theologisch, taalkundig, wat betreft de geschiedenis van Noord-Afrika, het martelaarschap, de geschiedenis van de liturgie enzovoorts.”
Interessante vraag is: zou Luther, die in Erfurt woonde, deze preken gekend hebben? Prof. Van Oort: „Onmogelijk lijkt mij dat zeker niet. Hij was heel goed thuis in Erfurt, studeerde er vanaf 1501 en was er jarenlang Augustijner monnik voordat hij naar Wittenberg werd overgeplaatst. Maar de naam Amplonius of een verwijzing naar diens unieke collectie manuscripten ben ik tot nu toe in mijn Lutherboeken niet tegengekomen. Mogelijk dat een nadere analyse van de inhoud van deze teksten en het vervolgens vergelijken met de Augustinuscitaten bij Luther hier nieuw licht op werpt.”
