De EU formeerde een missie naar aanleiding van een mondelinge uitnodiging van Pervez Musharraf aan EU-buitenlandcommissaris Chris Patten. Chef van de waarnemingsmissie is de Ierse europarlementariër John Cushnahan van de Fianna Vail. Cushnahan en zijn negentig waarnemers zullen op 12 oktober een voorlopig rapport uitbrengen van hun bevindingen. In eerste instantie rapporteren zij aan Patten in Brussel. Na enkele weken volgt het definitieve rapport. Al hun bevindingen worden openbaar gemaakt.Donderdag maakt Cushnahan de verkiezingen mee in de hoofdstad Islamabad. „Ik merk vaak dat men denkt dat wij als waarnemers ons vooral concentreren op de verkiezingsdag zelf en op wat er gebeurt in de stembureaus. Daar gaat het niet om. Het stemmen zelf is natuurlijk een belangrijke fase, maar het verkiezingsproces begint al veel eerder. Daarom zijn we hier al zes weken actief.”

In de EU-rapportages komen alle aspecten van de verkiezingen in Pakistan aan de orde. Het begint met de kieswet en hoe die door de huidige regering in de afgelopen maanden en weken is gewijzigd; de mate waarin partijen vrij zijn om hun kandidaten te stellen; de mate waarin partijen en onafhankelijke kandidaten toegang hebben tot de media; de onpartijdigheid van de overheid; de toegang van de bevolking tot de verkiezingen; hoe de bevolking zich kan aanmelden als stemgerechtigde kiezer; de aanwezigheid van en toegang tot de stembureaus; de gang van zaken in stembureaus en ten slotte het tellen van de stemmen. Men toetst op basis van de internationale regelgeving voor eerlijke en vrije verkiezingen. „Die afspraken zijn universeel, omdat dezelfde problemen zich over de hele wereld voordoen.”

Het is nadrukkelijk niet de bedoeling, stelt Cushnahan, dat de EU de verkiezingen organiseert of zich in de gang van zaken mengt. „Europa kan drie soorten missies uitzenden. Waarnemen, monitoren en organiseren. Wij nemen slechts waar, schrijven een rapport en gaan dan weer naar huis.” Dat een zo belangrijk orgaan als de EU aanwezig is, is volgens de Ier een steun voor alle democratische krachten in Pakistan. Wat er met hun rapport gebeurt, is aan de lezers, stelt hij. De EU heeft veel ontwikkelingsprogramma’s, die men alleen wil uitvoeren als in een land de mensenrechten zijn gegarandeerd.

Over de situatie in Pakistan wil hij zich vooralsnog niet uitlaten. „Het is duidelijk dat er hier sprake is van twee kampen: de pro-regeringspartijen en de antiregeringspartijen. Alles wat ik zeg over onze ervaringen en observaties tot dusver zou door een van beide partijen kunnen worden gebruikt in de campagne. Dan wordt onze missie een onderwerp in de verkiezingsstrijd, terwijl het juist onze taak is een zo groot mogelijke objectiviteit te bewaren.”

Zonder problemen is de missie niet van start gegaan. „We waren mondeling uitgenodigd door president Musharraf. Maar een officiële uitnodiging met het bijbehorende memorandum van toelichting is er nooit gekomen. Gewoonlijk worden alle afspraken over onze taken en wat wij van het land waar we verblijven verwachten, op papier vastgelegd in een memorandum. Dat is hier nooit gebeurd.” In Islamabad leidde dit in eerste instantie tot grote problemen. „Laat ik vooropstellen dat wij door alle politieke partijen en door alle Pakistaanse burgers met wie wij hebben gesproken enthousiast zijn verwelkomd. De overheid heeft ons ook geen strobreed in de weg gelegd. We mochten met iedereen praten. Het gaat dan ook niet om wat de regering heeft gedaan, maar om wat men heeft nagelaten te doen.”

Het probleem was vooral veiligheid. Westerlingen lopen hier nu eenmaal een risico. Sinds 11 september vorig jaar zijn westerse en christelijke organisaties en personen voortdurend doelwit geweest van bomaanslagen en andere geweldsuitbarstingen. Tegen de achtergrond van onder andere de aanslag met een autobom op het Amerikaanse consulaat in Karachi, viel het Cushnahan rauw op zijn dak dat de Pakistaanse regering niet bij machte was, dan wel niet van zins was de veiligheid van de waarnemers te garanderen. Cushnahan: „We zijn nadrukkelijk aanwezig als EU. In een omgeving waarin elke westerling een potentieel doelwit zou kunnen zijn, kan ik mijn mensen niet onbeschermd het land insturen. Uiteindelijk heb ik van de provinciale gouverneurs alle medewerking gekregen, maar het heeft zo lang geduurd, dat onze missie later van start is gegaan dan we hadden gehoopt.” Hij benadrukt dat de goede verstaander maar zelf zijn conclusies moet trekken over wat de Pakistaanse regering verwacht van het werk van de waarnemersmissie.

Pakistaanse critici verwijten het huidige militaire regime dat alles al is voorgekookt, en dat het bezoek aan het stembureau in feite een formaliteit betreft. De partij die ten bate van Musharraf is opgericht (en aangeduid wordt als de Koningspartij) zal sowieso winnen, ongeacht de feitelijke uitslag. Cushnahan: „Ik hoor en lees dat ook. Maar we kunnen niets aanvangen met beschuldigingen. Feiten moeten we hebben.”

Behalve de EU zijn ook het Britse Gemenebest en Aziatische ontwikkelingsorganisaties aanwezig met waarnemers. Hoe kunnen negentig Europeanen, vier Srilankanen en een handjevol Japanners een land overzien dat twee keer zo groot is als Frankrijk? „Dan doen we op dezelfde manier als journalisten dat doen. De kranten lezen, met mensen praten, statistieken bekijken, contacten leggen. Er gaan donderdag honderdduizenden stembureaus open en we kunnen inderdaad niet met negentig man gaan zitten turven hoeveel mensen er bij al die bureaus binnenkomen.”