Een maaltje paling voor de dominee
Het is een meer gehoorde opmerking die helaas maar al te waar kan zijn: een predikant kan met het aannemen van één beroep soms twee gemeenten blij maken. Dan is er vreugde in de gemeente die herderloos achterblijft en blijdschap in de gemeente die de vacature vervuld ziet worden.
Gelukkig zijn dat uitzonderingen. Toch bevestigen ze de regel. Soms dient een predikant zijn hele leven één gemeente. Hij heeft er bij de aanvang van zijn dienstwerk kinderen gedoopt van wie hij na verloop van tijd zelfs aan hun kleinkinderen dat sacrament mocht bedienen. Is er dan geen gemeente die hem begeerde in al die jaren? Zeker wel. Soms maakten weleerwaarden mij deelgenoot van de spanning die over hen kwam als er een beroepsbrief om antwoord vroeg en de tijd om te beslissen naderde. Aannemen of bedanken? Soms werd het aannemen en voelde men later dat de beslissing toch niet goed was geweest. Er zijn voorbeelden in de geschiedenis dat dan het aannemen weer ongedaan gemaakt werd. En als het onduidelijk is welke weg moet worden ingeslagen? „Bij mist niet uitvaren”, merkte eens een predikant op.Uitersten
Het kan voorkomen dat een predikant in zijn intredepreek op indrukwekkende wijze kan vertellen hoe de Heere kennelijk de weg leidde. Soms was er het suizen van een zachte stilte en mocht men in bepaalde omstandigheden de weg gewezen zien. Feit is dat er predikanten waren die hun gemeente trouw mochten blijven, ondanks de talloze beroepen die zij ontvingen. Het is mij onbekend op wiens naam de langste ambtsperiode in één gemeente staat.
Ds. Johannes Janssonius was wat dat betreft een oudvader van uitersten. Hij stond in zijn eerste gemeente Willige-Langerak vier maanden en vier dagen en in Moordrecht op zes dagen na maar liefst 55 jaar. De christelijke afgescheiden gemeente aan de Herengracht in Leiden had achtereenvolgens ds. Th. de With voor twee jaar en een week (1854-1856), zijn opvolger ds. H. Wiersma diende de gemeente in 1856 van 7 juli tot 23 november en ds. C. Roobol van 1858 tot 1864. Vijf maanden later kwam ds. J. Holster, de vierde predikant in de tijd van tien jaar. Toen ds. J. H. Donner hem bevestigde, deed hij dat met een profetische tekst: „Uw leraars zullen niet meer als met vleugelen wegvliegen, maar uw ogen zullen uw leraars zien.” Die profetie ging in vervulling, de Leidenaren mochten zich 38 jaar in het Holsterse licht verblijden.
Opvallend
Ds. Anne Abrahamius was in totaal 68 jaar predikant, vijf jaar in Tjalleberd en vervolgens 63 jaar in Kollum. Wellicht was hij de langstdienende predikant in één gemeente. Zijn ambtgenoot Fredericus Botterwegh hield het 61 jaar uit met de gemeenteleden in Harlingen, en de gemeenteleden met hem. Ongetwijfeld heeft hij veel van zijn hoorders overleefd. Hij overleed op 89-jarige leeftijd en heeft, na twee jaar op de kansel van Oosterwierum te hebben gestaan, een jaar in Oosterlittens en twee jaar in Stavoren, in totaal 66 jaar het Woord des levens mogen uitdragen.
In De Saambinder, het kerkelijk weekblad der Gereformeerde Gemeenten, noemde ds. J. Schipper eens een aantal voorbeelden van predikers die een opvallend lange tijd in de wijngaard des Heeren hebben mogen arbeiden. Ds. Isaäc Prins was een van hen: op tien dagen na bereikte hij de leeftijd van 98 jaar. Daarvan diende hij 76 jaar in het wondere ambt, waarvan 48 jaar in Amsterdam. In Engeland was het ds. Fletcher uit Londen die 84 jaar verkondiger mocht zijn van de zeer blijde boodschap. Op 1 januari 1854 ging hij in de Clapham common chapel voor in de nieuwjaarsdienst, toen hij al 107 jaar was. Een zeer zeldzaam voorrecht om, zoals van hem verhaald wordt, nog krachtig van lichaam en geest te zijn en over een goed geheugen en een heldere stem te beschikken.
Kort
Een lange staat van dienst is geen bewijs van de zegen die op de ambtelijke bediening rust. Er waren predikers die slechts een uur in de wijngaard gearbeid hebben en toch het volle loon van een getrouwe dienstknecht mochten ontvangen. Ds. Samuël Immens, broer van de schrijver van ”De godvruchtige avondmaalganger”, werd op 3 maart 1686 in Poortvliet bevestigd. Nog geen drie maanden later, op 2 juni, overleed hij. Er zijn nog meer voorbeelden van predikanten die kort een gemeente hebben gediend. We denken aan ds. Jacob van Vliet (1921-1985), die slechts enkele zinnen van zijn intredepreek uitsprak in de gereformeerde gemeente van Kapelle-Biezelinge en op de kansel overleed.
Het kwam ook voor dat een predikant terugkeerde naar zijn vorige gemeente. Ds. W. Chr. Hovius, thans emeritus predikant in Apeldoorn, stond driemaal in de hervormde gemeente in Katwijk aan Zee. Zijn ambtgenoot ds. C. Smits werd driemaal aan de christelijke gereformeerde kerk te Sliedrecht verbonden. Ds. J. Nentjes diende de gereformeerde kerk in Urk van 1846 tot hij in 1859 een beroep naar Harlingen aannam. Drie jaar later keerde hij terug naar de Urker kansel en werd hij ’overgebogen’ om onder het vissersvolk opnieuw de herderstaf op te nemen. Helemaal goed zat het kennelijk niet in Harlingen. Zijn afscheidstekst was: „Ik zal henengaan en keren weder tot mijn vorigen man, want toen was het mij beter dan nu.”
Dat viel bij sommige Harlingers verkeerd; die beweerden dat Nentjes de Urker paling miste. Zou er in heel Harlingen geen goede visboer te vinden zijn geweest? Of werd de vis daar duur betaald? De Urkers zullen ongetwijfeld het predikantsgezin hebben begunstigd met verse paling. Ds. Nentjes had de armenkas indirect gespekt, want tijdens zijn eerste verblijf in Urk kreeg hij zo veel verzoeken om een weekbeurtje elders te vervullen, dat het de spuigaten uitliep. Zijn gemeente gaf ten slotte voor zulke weekbeurten alleen toestemming als men vooraf 8 gulden in de diaconiekas wilde storten. Voor zo’n begeerde prediker had men toch wel regelmatig een maaltje paling over.
