Het is donker in de Bommelerwaard. Donker en koud. Mistflarden hangen laag over het landschap. De temperatuur schommelt een paar graden onder 0. Het vuurwerkteam van de politie Gelderland-Zuid en -Midden is met drie ploegen op jacht naar illegale vlinders, mortierbommen en lawinepijlen.Zaltbommel, 17.55 uur. Twee rechercheurs bellen aan op nummer 28. Een klein meisje -8, 9 jaar- in roze pyjama doet open. De agent laat zijn politiepasje zien. Geschrokken staart het kind het heerschap aan. Nee, papa is niet thuis. Mama ook niet. Mobiel kan ze hen niet bereiken. De rechercheurs zien af van huiszoeking. „We willen zo’n meisje niet de stuipen op het lijf jagen.”

Het vuurwerkteam brengt vanavond een onverwacht bezoek aan vijf verdachte adressen. In een onopvallende zilvergrijze Opel Astra Combi -„veel laadruimte”- rijden de agenten-in-burger op hun doel af. Via Meld Misdaad Anoniem (0800-7000) zijn tips binnengekomen dat de bewoners handelen in illegaal vuurwerk.

Een slingerende Waaldijk voert naar het 3 kilometer verderop gelegen Gameren. De verlichte wijzers van de kerkklok wijzen 18.11 uur. Nummer 27 is een doorsneerijtjeshuis. Voor de deur een grote BMW. Type pooierbak, foute velgen. De bewoner kijkt verrast. „Ik heb geen illegaal vuurwerk.” Huiszoeking wijst echter anders uit.

Op zolder staat een grote Formidoverhuisdoos. De buit -15 vlinders, 25 nitraten- verdwijnt achterin het politievoertuig. „Met dit spul blazen ze bushokjes, brievenbussen en telefooncellen op”, reageert de rechercheur. Het knalteam heeft toestemming de opgegeven adressen te doorzoeken. „We mogen in alle vertrekken kijken waar vuurwerk kan liggen. Alleen niet in kasten. Daar moet de officier van justitie speciaal groen licht voor geven.”

19.04 uur. Het knalteam zet koers richting Brakel. Rond de historische dorpskerk ziet het zwart van de auto’s. Binnen brandt licht. Gewapend met een zaklamp en een aktetas kloppen de rechercheurs drie straten verderop bij nummer 10 aan. De vogels zijn gevlogen. „Het is niet zo dat we in zo’n geval de deur eruit blazen.”

Het pad van een vuurwerkteam gaat niet altijd over rozen. Onverwacht begeeft de tomtom het. De politie is het spoor bijster. „Hij zegt links als we rechts moeten.” Sightseeing Brakel. Het navigatiesysteem van een verslaggever biedt uitkomst. Het vierde adres, nummer 39, blijkt een bejaardenhuis te zijn. „Daar gaan we niet naar binnen.” Ook op het vijfde adres is niemand thuis. „Die mensen zitten allemaal in de kerk”, grapt de rechercheur.

Potten en pijlen
Het knalteam richt zijn pijlen opnieuw op Zaltbommel. De ouders van het pyjamameisje zijn thuis. De politie kamt de woning uit. Een rechercheur klimt via een smal aluminiumladdertje naar een boomhut in de achtertuin. Beet! ”Fireworks”. De eigenaar haalt z’n schouders op. „’t Is m’n hobby.” De loodgieter zegt in z’n vrije tijd voor een vuurwerkbedrijf te werken.

De doos verhuist naar beneden. Bovenop liggen lonten, tape en plakband. Op het moment dat de rechercheurs onderin de doos willen kijken, grijpt de eigenaar in. „Blijf af, man. Wat is hier nu illegaal aan? Ik zeg dat dit allemaal Nederlands spul is. Dit mag ik gewoon hebben. Hier is niets mis mee.” De zaak dreigt uit de hand te lopen. „En nu wégwezen hier. Niet zeuren. Ik mag jullie hier weigeren.” De eigenaar probeert de doos uit de handen van de politie te rukken. „Jullie komen voor handel. Dit ís geen handel. Schiet op, doe niet zo moeilijk.”

De mannen duwen en trekken. „Rustig blijven nu”, commandeert de andere agent. De bewoner bindt wat in. De doos blijkt een bonte verzameling aan vuurwerk te bevatten. Palm Explosions, ThunderKing, Disco Flash. Onderin ligt een mortierbom. Met een lont van een halve meter. „Als zo’n bom hier in de schuur ontploft, zijn we allemaal invalide”, huivert de agent. „Ik heb een keer gezien dat ze hiermee een putdeksel opbliezen. Het deksel schoot 3 tot 4 meter omhoog en viel dwars door het dak van een auto.”

Op de zolder van de schuur ligt nog meer niet toegestaan spul. De politie neemt alles in beslag. „Voor de Nederlandse wet is dit illegaal.” Met lede ogen moet de loodgieter toezien hoe zijn knalwerk wordt afgevoerd. „Wanneer krijg ik het terug?” Die kans is niet groot. Alle verboden vuurwerk wordt afgevoerd naar Domeinen en vernietigd.

De speciale politieopsporingteams zijn actief om de soms levensgevaarlijke opslag van pijlen en potten te voorkomen. „Mensen stapelen hele partijen zwaar vuurwerk op in woonwijken, schuurtjes of auto’s”, legt persvoorlichter Merel Coopmans van politie Gelderland-Zuid uit. Zelfs in kinderkamers. „Onaanvaardbaar.” De politie maakt deze avond 140 kilo buit.

Fanatisme
Nederland schiet de komende dagen voor zo’n 60 miljoen euro knal- en siervuurwerk af. „De verkoop stijgt naar verwachting met 10 procent”, verklaart een woordvoerder van de vuurwerkbranche. Consumenten geven dit jaar gemiddeld 48,81 euro uit, aldus onderzoeksbureau Q&A. De voorverkoop valt deze keer met 8 tot 10 miljoen euro iets tegen.

Na de jaarwisseling blijft er 3 miljoen kilo -zo’n 300 vuilnisauto’s vol- aan restafval op straat achter: karton, kruitresten, papier en plastic. Het explosieve geweld rond oud en nieuw eist elk jaar een paar doden en honderden gewonden. Oog eruit, hand eraf. Bushokjes sneuvelen, brievenbussen knallen. De eerste dode van dit jaar viel donderdagavond. Een 31-jarige man uit Waalwijk is niet meer.

Consumenten zijn dit jaar vooral geïnteresseerd in grote, luxe vuurwerkassortimenten. De tijd van strijkers is voorbij. Lawinepijlen, nitraatbommen, vlinders en cakes met een zware kruitvulling zijn populair. „Nederlanders gaan voor steeds harder en zwaarder vuurwerk”, zegt officier van justitie mr. G. Biezeveld van het Functioneel Parket in Den Haag bezorgd. Hij kan de trend niet verklaren. België en Duitsland kennen dit verschijnsel niet. „Het heeft waarschijnlijk te maken met ons fanatisme voor vuurwerk. Het is een traditie. Nergens wordt op zo’n grote schaal vuurwerk afgestoken als hier.”

Politie, justitie, gemeenten en enkele ministeries hebben twee jaar geleden een nieuwe aanval op illegaal vuurwerk geopend. De hoeveelheid moet tussen 2005 en 2010 met 80 procent verminderen, het aantal lawinepijlen en mortierbommen met 95 procent. De doelstellingen zijn „ambitieus”, geeft Biezeveld toe. De officier van justitie, spin in het web van de Nederlandse aanpak, durft niet te zeggen of de targets worden gehaald. „We proberen elk jaar een paar stappen te zetten.”

Het ministerie van VROM heeft vorig jaar de normen voor Nederlands vuurwerk versoepeld. Knal- en siervuurwerk mag voortaan 500 gram kruit bevatten in plaats van 200 gram. „De vuurwerkimporteurs brengen een zwaarder, legaal alternatief op de markt om daarmee de verboden Chinese rollen en Flowerbeds kwijt te raken”, legt Biezeveld uit.

Illegaal circuit
In het illegale circuit gaat volgens voorzichtige schattingen 1 tot 2 miljoen kilo en ruim 10 miljoen euro per jaar om. Enkele tientallen bedrijven en criminele organisaties brengen de handel voor de Nederlandse markt vanuit China naar Europa. De goederen worden opgeslagen in België en Duitsland. Een volledig zicht op de illegale handel ontbreekt. „Het blijft een diffuus terrein.” Justitie richt zich bij de bestrijding van de verboden handel op „sleutelfiguren” in de criminele keten.

Verder probeert Nederland de vuurwerkstroom vanuit België in te dammen. Eenvoudig is dat niet. Zwaar knalwerk is ook in België verboden, maar de autoriteiten knijpen daar een oogje dicht. Verkopen is het hele jaar toegestaan. Politie en justitie proberen daarom volgens Biezeveld de grens dicht te houden.

Opvallend genoeg houden politiekorpsen in de grensregio dit jaar geen grootschalige grenscontroles. „Het kost ons te veel mankracht”, stellen persvoorlichter Desiree Brabers en Henk Snepvanger van de Milieudienst van de politie Midden en West Brabant. „Bij een grote controle van Zeeland tot Zuid-Limburg moeten we al snel een honderd man optrommelen. Het resultaat valt vaak tegen. We richten ons daarom niet meer op vader en zoon die met een pakketje op de achterbank de grens oversteken, maar op de grote jongens.”

Met de nieuwe aanpak post de politie niet langer bij bedrijven over de grens. „We zijn gestopt met die tactiek”, zegt Biezeveld. „Daarmee pak je de grotere handelaren niet.” Grenscontroles zijn volgens hem niet helemaal afgeschaft. „Mensen moeten er rekening mee blijven houden dat ze gepakt kunnen worden.”

Minder kilo’s
Verschillende politiekorpsen maken met speciale teams jacht op verboden vuurwerk. De vangsten steken dit jaar schril af bij 2006. Tot en met eind vorige week heeft de politie 66.054 kilo in beslag genomen, tegenover 118.291 kilo in dezelfde periode vorig jaar. „Dat we minder kilo’s illegaal vuurwerk opsporen, zou een voorzichtig teken kunnen zijn dat onze aanpak werkt, dat er dus minder illegale Chinese rollen en Flowerbeds in de handel zijn, want die wegen zo’n 12 tot 15 kilo per stuk.”

De officier van justitie kan echter ook niet uitsluiten dat de magere vangsten worden veroorzaakt doordat handelaren slimmer te werk gaan en de politie er minder in slaagt partijen te traceren. „Het is nog te vroeg om al conclusies te trekken.” Justitie maakt na de jaarwisseling een zorgvuldige analyse van de verkopen van de vuurwerkhandel én de in beslag genomen goederen.

Stichting Consument en Veiligheid is minder optimistisch. Een woordvoerder signaleert juist een toename van illegaal vuurwerk in Nederland. „Politie en justitie zijn gericht op handelaren en minder op particulieren, waardoor er minder wordt gecontroleerd.” Consument en Veiligheid benadrukt dat het beleid voor de lange termijn „een goede zaak” is, maar dat hierdoor op dit moment toch meer illegaal vuurwerk het land binnenkomt.

Niet mals
Straffen op het bezit van illegaal vuurwerk zijn niet mals. Op verboden handel staat maximaal zes jaar cel. Iemand die met bijvoorbeeld twintig lawinepijlen wordt gepakt, moet er rekening mee houden twee maanden achter de tralies te verdwijnen. De handel in dit soort explosieven is goed voor vier maanden cel. Enkele jaren geleden heeft een Nederlandse handelaar met een bedrijf in België 3,5 jaar gevangenisstraf gekregen.

Veel illegaal vuurwerk is levensgevaarlijk, stelt de officier van justitie. „Een lawinepijl heeft dezelfde kracht als een handgranaat. Mensen rijden gerust met twintig lawinepijlen achter in de auto rond. Ik zie nog niet iemand met twintig handgranaten rondrijden.”

Afgelopen jaarwisseling zijn 960 vuurwerkslachtoffers afgevoerd naar de eerste hulp van ziekenhuizen. Het aantal is met 46 procent gestegen, zo blijkt uit cijfers van Consument en Veiligheid. Oorzaken waren problemen bij het afsteken van vuurpijlen, gevaarlijk illegaal vuurwerk en experimenten met vuurwerkbommen.

Bijna 20 procent van de ongevallen wordt veroorzaakt door verboden vuurwerk. De organisatie voorziet een stijging van het aantal slachtoffers, omdat het eenvoudig is in het illegale circuit te kopen. Consument en Veiligheid waarschuwt dat vuurwerk „buitengewoon gevaarlijk” is. Handen of ogen zijn te kwetsbaar om te verknallen.