Titel: ”Middelnederlandse Bijbelvertalingen”
Auteur: A. den Hollander, E. Kwakkel en W. Scheepsma (red.)
Uitgeverij: Verloren, Hilversum, 2007
ISBN 978 90 6550 964 2
Pagina’s: 207
Prijs: € 25,-.Op boekhistorisch terrein verschenen enkele bijzondere uitgaven: een feestbundel voor dr. Anne Korteweg bij haar afscheid van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en een studie over Middelnederlandse Bijbelvertalingen.

Aan beide boeken werkten in totaal 43 auteurs mee en (bijna) ieder afzonderlijk artikel verdient een ruime bespreking. Ze zijn boeiend, leerzaam en interessant.

Omdat dit onmogelijk is, bepaal ik me tot enkele hoofdlijnen. Bij het afscheid van dr. Anne Korteweg hebben collega’s en vakgenoten haar het boek ”Manuscripten en miniaturen” aangeboden. Alle experts op het gebied van handschriften en oude boeken uit heel Europa hebben aan het boek meegewerkt, zoals Jos van Heel, Ina Kok, Ad Leerintveld en Jos Biemans.

Veel bijdragen gaan over handschriften in Nederlandse en Europese bibliotheken waar nog een waas van geheimzinnigheid omheen hangt. Wie is de auteur? Hoe komt het dat er in één manuscript twee handschriften zichtbaar zijn? Een groot aantal van deze vragen wordt met een keur aan argumenten en grondige literatuurverwijzingen beantwoord. Ina Kok schrijft een zeer interessant artikel over houtsneden in een handschrift dat rond 1460-1480 wordt gedateerd en „gelokaliseerd in Zuid-Holland.” Het handschrift werd in 1973 door de Koninklijke Bibliotheek aangekocht. In dit artikel laat Ina Kok zien hoe bepaalde houtsneden door verschillende uitgevers werden gebruikt. Soms met kleine aanpassingen, die het juist zo spannend maken.

Ik wil nog één artikel noemen uit deze voortreffelijke bundel. Het gaat over de bibliotheek van landsadvocaat Jacob Visser. In zijn schaarse uren verzamelde hij boeken van vóór 1500. In 1776 schreef hij aan een vriend dat hij al „veel goeds ontdekt” heeft. Hij bezat toen 600 handschriften en hij had nog een lijst van ongeveer 400 handschriften uit die periode die hij zocht. Een spannend artikel.

Niet minder interessant is de bundel ”Middelnederlandse Bijbelvertalingen”. Voor de Bijbelvertalingen van ver voor de uitvinding van de boekdrukkunst is de laatste jaren veel belangstelling. Deze vertalingen zijn niet uit de grondtekst, maar uit het Latijn. Vaak werden ze in opdracht gemaakt. De beroemde ”Historiebijbel van 1361” werd vertaald door een monnik uit het kartuizerklooster in Herne (België) in opdracht van Jan Taye uit Brussel. Zo ging dat in die tijd. Een welgestelde liet in een klooster boeken overschrijven of vertalen voor eigen gebruik of als geschenk voor een ander. Dat verklaart waarom geen handschrift gelijk is. De wensen van de opdrachtgever speelden de hoofdrol en de kennis en kunde van de monnik die de opdracht uitvoerde speelde ook een rol.

Bij al die vertalingen namen de psalmen een belangrijke plaats in. Op school leerden de kinderen in de middeleeuwen ook hun psalmversje, maar dan in het Latijn! De betekenis van de woorden kwam later bij het voortgezet onderwijs. Zo werden er twee vliegen in één klap geslagen: de kinderen raakten vertrouwd met het Latijn en als dat goed ging, werden ze in het zangkoor opgenomen voor de liturgische diensten.

Ook dit boek is zeer de moeite waard. De uitvoering van beide fraai geïllustreerde boeken is uitstekend. Wel heb ik een opmerking voor uitgever Verloren. De cijfers die verwijzen naar de voetnoten zijn zo akelig klein, dat je soms lang moet zoeken voor je de verwijzing hebt gevonden hebt.