Ze houdt het bijna een kwartier uit. Iets vooroverhangend met haar armen op het hek rond de modelspoorbaan. Rijdende modeltreinen blijven leuk. En helemaal wanneer zeven combinaties het spoor bezetten en vrijwel steeds in beweging zijn. Zoonlief kan zich prima in de keus van zijn moeder vinden: „Die trein mag zeker niet verder, mama?” Ook senioren staan uitgebreid stil bij de baan. Wie weet doen ze nog een idee op voor thuis.De 6 bij 1,5 meter grote modelbaan is dé trekpleister van de bescheiden expositie ”Fleischmann 120 jaar” in het Spoorwegmuseum in Utrecht. Op twee kleine aparte rondjes rails mogen kinderen hun stuurmanskunst testen. Acht vierkante vitrines met Fleischmannmaterieel met een totale oppervlakte van 25 vierkante meter completeren het geheel. Ze staan minder in de belangstelling. Al zijn er bezoekers die het bijna niet kunnen laten hun neus tegen de ruit te drukken, want achter het glas staan tal van hebbedingetjes.

De expositie schetst een aardig beeld van de ontwikkelingsgang van het Duitse bedrijf. De geschiedenis is opgedeeld in decennia met bijhorend (trein)materiaal en flarden tekst. „Ik pretendeer niet een volledig overzicht van de Fleischmannhistorie te geven, maar hoop wel een representatieve wandeling door de tijd te bieden”, zegt samensteller Leo Hoevenaars (1948).

Vrijwel alle tentoongestelde treinen komen bij hem vandaan. „Ik heb een flinke verzameling. Helaas zit vrijwel alles in dozen vanwege ruimtegebrek. Ik zocht al geruime tijd een aanleiding om mijn spullen uit te pakken en te kijk te zetten. Dan zie ik ze zelf ook eens. Honderdtwintig jaar Fleischmann heb ik als mogelijkheid aangrepen, hoewel het natuurlijk geen officieel jubileum betreft. Maar ik wilde geen vijf jaar meer wachten.”

Duikboot
De geschiedenis van Fleischmann begint bij Jean Fleischmann. De timmermanszoon opent in 1887 een graveerwerkplaats in Neurenberg. Hij stapt niet direct in de treintjesfabricage, maar maakt tinnen figuurtjes en modellen van was die hij aan speelgoedfabrikanten slijt. Al snel volgt mechanisch speelgoed, zoals een opwindbare walvis, een duikboot met duikmechanisme en een blikken burcht met zwaan ervoor. Stuk voor stuk succesnummers. Fleischmann breidt daarom uit met een tweede vestiging in de Duitse stad. Deze fabriek is nog altijd in bedrijf.

Voor de onderneming was vooral het jaar 1938 belangrijk, vanwege de overname van modeltreinfabrikant Doll & Co. Het leidt er uiteindelijk toe dat Johann en Emil Fleischmann zich na de Tweede Oorlog vol overgave op de modelspoormarkt storten. Ze willen treinen maken die op grotemensentreinen lijken. Aanvankelijk alleen met spoor 0dit is een nul (schaal 1:43,5), vanaf 1952 met H0eind: dit is een nul-modellen (schaal 1:87). Zeven jaar later valt het doek voor het blikken speelgoed. Dat weerhoudt de fabrikant er niet van om in 1967 een uitstapje naar de racebaan te maken. Dit gewilde artikel blijft tot 1987 in het assortiment.

Vandaag de dag grossiert Fleischmann zowel in spoor H0 als in spoor N (schaal 1:160). De opwindbare locomotief is vervangen door een digitaal exemplaar; het sleuteltje door het digitale besturingscentrum. Met als klap op de vuurpijl een stoomloc die opgenomen geluiden van de grote broer reproduceert.

Het speelgoed is te bewonderen in Utrecht. Duitse modellen overheersen, maar er is ook Belgisch, Amerikaans, Zwitsers en Nederlands materieel present. Onder meer de Sprinter, enkele 1200-locs van de NS en het treinstel Lint van Syntus. Naarmate de leeftijd van de Fleischmannfabriek vordert, blinken de treinen steeds meer uit in verfijning en details. De jubileumset ”120 jaar Fleischmann”, een goederentrein met personenwagen anno 1887 als onderdeel van een serie met historisch materieel, vormt wat dit betreft een fraai visitekaartje.

Kijkboek
In ”Fleischmann, 120 jaar werkelijkheid in miniatuur” van In Boekvorm Uitgevers (ISBN 9789077548516; 80 blz.; 12,50 euro) staan onder meer in Utrecht tentoongestelde modellen, pagina’s uit catalogi, advertenties, startsets en het blikken speelgoed uit de beginperiode. In korte tekstfragmenten komt de historie van het Zuid-Duitse bedrijf voorbij. Het is vooral een kijkboek, mede dankzij het fraaie fotowerk en de dito opmaak. Ook voor dit eerste Nederlandstalige boek over Fleischmann leverde Hoevenaars bijna al het materiaal.

Zijn passie voor dit merk stoelt vooral op „nostalgie en sentiment.” „Mijn vader nam vanaf 1952 alle catalogi mee. Ik snuffelde daarin en fantaseerde over eigen treinen. Het bleef bij fantasie, omdat de financiën ontoereikend waren om zelf iets te kopen. Nu is dit wel mogelijk. Mijn streven is van elk model een exemplaar te bemachtigen. Daarnaast ook nog eens alle kleur- en nummervarianten van een trein of wagon aanschaffen, gaat me te ver.”

Ook de „oerdegelijke” kwaliteit van Fleischmann spreekt de verzamelaar aan. „En de modellen blinken uit in detaillering. Ik heb er grote bewondering voor de natuurgetrouwheid waarmee de locs en wagons zijn nagemaakt.”

De expositie in het Spoorwegmuseum loopt tot 6 januari. Meer informatie: www.spoorwegmuseum.nl.