Ambtenaren hebben vanouds een slechte naam. Ze zijn traag, formalistisch en verschuilen zich doorgaans achter hun baas.Voor het ontstaan van dat imago zijn diverse verklaringen te bedenken. „Mensen zijn voor belangrijke dingen in hun leven van de ambtenarij afhankelijk”, stelt bestuurskundige ’t Hart. „Als een ambtenaar aan een loket je niet adequaat helpt, kan dat heel irritant zijn. Bovendien brengen ze als vertegenwoordiger van de overheid de burger vaak slecht nieuws.”

Daarnaast zou „afgunst vanwege de goede rechtspositie” een rol kunnen spelen, meent secretaris-generaal Bekker.

Belangrijke vraag is of het negatieve beeld dat mensen van ambtenaren hebben iets te maken heeft met de werkelijkheid. Zijn ze bijvoorbeeld echt zo traag? Burgemeester Deetman van Den Haag gelooft er niets van. „Ambtenaren zijn in doorsnee mensen die keihard werken.”

Dat de overheid als geheel iets logs heeft, is juist, vindt ’t Hart. „Maar dat heeft alles te maken met het complexe takenpakket. De zorg voor water, milieu, kinderopvang; je kunt het zo gek niet bedenken of de overheid heeft ermee te maken. In politiek en ambtenarij moeten tal van belangen tegen elkaar worden afgewogen.”

Elektronicazaak
Het tempo van werken simpelweg vergelijken met dat in het bedrijfsleven, is dan ook gemakzuchtig, vindt hij. „Een elektronicazaak loop je binnen en na vijf minuten sta je weer buiten met een stereo-installatie. Het uitvogelen van de vraag waar een vuilopslagplaats moet komen, vergt heel wat meer tijd. Het streven naar winst is veel minder complex dan publieke dienstverlening.”

En voor zover de overheid traag is, zou dat in de toekomst wel eens kunnen veranderen door de informatisering, stelt Deetman. „Veel vergunningen kunnen tegenwoordig via internet worden aangevraagd.”

Maar het verbeteren van het imago van ambtenaren zal niet gemakkelijk zijn. Bekker denkt dat er winst valt te boeken als ambtenaren vaker direct contact hebben met burgers. „Als ze eens de telefoon pakken om een klacht af te handelen of langsgaan bij een bedrijf dat een vergunning nodig heeft. Dan voelen burgers zich serieus genomen.”

Corruptie
’t Hart is sceptisch over de roep om directer contact met de burger. „Een kenmerk van de ambtenarij is de verschriftelijking. Dat moet ook wel, want de overheid moet juist en formeel handelen. Anders liggen corruptie en nepotisme op de loer.”

Volgens VVD-Kamerlid Van der Burg zou er al veel gewonnen zijn als de overheid de eenloketgedachte consequent zou praktiseren. „Dat burgers en bedrijven in één keer kunnen zien welke vergunningen ze nodig hebben. Nu worden ze te veel van het kastje naar de muur gestuurd.”

Overigens moeten we volgens ’t Hart aan de slechte naam van ambtenaren niet te zwaar tillen. „De burger wil maximering van zijn eigen vrijheid. Maar als hij in abstracto naar de samenleving kijkt, wil hij wel degelijk dat de regels gehandhaafd worden. Dan is hij maar wat blij met ambtenaren.”

Dit is het tweede artikel in een zesdelige serie over ambtenaren.