Streng beleid is hiervoor het beste instrument, vrijwillige afspraken en financiële lokkertjes hebben minder effect. Dat blijkt uit de Milieubalans 2002 die het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) woensdag presenteerde.

Het RIVM stelt in de jaarlijkse rapportage vast dat regelgeving effectiever is dan vrijwillige afspraken. Ook de burger verlangt dat de overheid het heft in eigen handen neemt bij het oplossen van de milieuproblemen.

Staatssecretaris Van Geel van Milieu voelt niets voor meer regeltjes, zei hij in een reactie. Hij vindt dat vrijwillige afspraken de eerste stap moeten zijn. Als die geen effect sorteren, wordt het tijd voor regelgeving.

Van Geel vindt overigens wel dat de uitstoot van broeikasgassen in 2010 met 6 procent omlaag moet, ook als dit betekent dat hij zijn toevlucht moet nemen tot extra maatregelen. De naleving van het Kyoto-protocol heeft zijn prioriteit, liet hij weten. Dat geldt tevens voor de zogeheten ontkoppeling van milieu en economie. Dit betekent dat ook de komende jaren de belasting van het milieu niet in dezelfde mate mag stijgen als de groei van de economie. Volgens het RIVM is dat tot dusver redelijk gelukt.

Andere milieuproblemen moeten misschien op de lange baan worden geschoven omdat er nu minder geld is dan voorheen. Van Geel wil bekijken of er minder dure instrumenten zijn om deze problemen op te lossen.

Over het geheel genomen is het RIVM niet ontevreden. Het milieu verbetert langzaam maar zeker, de lucht wordt schoner en de geluidsoverlast minder. Nog steeds zijn er echter 40.000 tot 60.000 woningen die te veel last hebben van verkeerslawaai. Om dit tot een aanvaardbaar niveau terug te brengen zijn ook extra maatregelen nodig. Dat betreft vooral geluidsarm asfalt en snelheidsbeperkingen, die beter geschikt zijn dan geluidsschermen, omdat ze meer effect bieden voor hetzelfde geld.

Verder blijft de kans op een ramp met een vliegtuig of gevaarlijke stoffen groeien en verdwijnen gevoelige plantensoorten, omdat er te veel stikstof in de bodem terechtkomt.

Voor Schiphol geldt dat het niet lukt de groei te combineren met een verbetering van het milieu rondom de luchthaven, menen de RIVM-onderzoekers. Dit heeft ertoe geleid dat een aantal milieunormen is verlaten of vervangen door minder strenge normen.

Over het halen van de Kyoto-doelstelling is het RIVM pessimistisch. De totale uitstoot van broeikasgassen blijft stabiel, maar met het huidige beleid kan Nederland 3 miljard kilo boven de norm uitkomen.

Internationaal zijn de vooruitzichten niet beter. Doordat de Verenigde Staten niet meedoen, zal het totaal aan uitstoot in 2010 niet met 5 procent afnemen, maar juist stijgen met 5 tot 20 procent. Lichtpuntjes zijn te melden bij de luchtvervuiling, de uitstoot van zuur en stikstof en de overbemesting. Deze milieubelastende factoren nemen af.

De onderzoekers geven het kabinet overigens gelijk bij het afschaffen van de helft van het belastingvoordeel voor groene stroom. Dit gaat eraf, omdat 80 procent van de duurzame energie uit het buitenland komt. Daar wordt de overheidsbijdrage niet gebruikt voor de productie van duurzame energie zoals de bedoeling was, zegt ook het RIVM.

Milieuorganisaties zijn dan ook niet tevreden. De Stichting Natuur en Milieu wil dat het kabinet de bezuinigingen op het milieu- en natuurbeleid terugdraait en er zelfs geld bij doet. Milieudefensie trekt uit de rapportage de conclusie dat de ambities van het kabinet te bescheiden zijn.

De GroenLinks-fractie in de Tweede Kamer vraagt extra maatregelen om het milieu te beschermen.