Het gaat om een waslijst die in 1973 werd samengesteld in opdracht van toenmalig CIA-directeur James Schlesinger. Die was onaangenaam verrast toen bleek dat enkele leden van zijn dienst waren betrokken bij het Watergateschandaal, dat het einde van de politieke carrière van president Richard Nixon zou worden.Was de CIA bij meer illegale activiteiten betrokken, wilde Schlesinger weten. Heel veel nieuws leverde de vrijgave van het materiaal dinsdag niet op, omdat het jaren geleden al door verschillende officiële commissies is bestudeerd. Daarbij lekten veel gegevens uit, zoals de plannen van de CIA om Fidel Castro, de leider van het communistische regime in het naburige Cuba, te vermoorden. De CIA zocht daartoe hulp bij de georganiseerde misdaad oftewel de maffia. Een maffiacontact pleitte voor gifpillen „die de opdracht aanzienlijk eenvoudiger zullen maken.” Het plan is niet uitgevoerd - Castro leeft nog steeds.

Er stonden meer staatshoofden op de dodenlijst van de CIA, die zijn activiteiten overigens niet tot het buitenland beperkte. Binnen de VS werd onder meer post opengemaakt van mensen die correspondeerden met mensen in China of de Sovjet-Unie, vredesactivisten werden bespioneerd en de CIA infiltreerde in vredesorganisaties die pleitten voor spoedige beëindiging van de Vietnamoorlog. De laatste binnenlandse activiteiten zijn de CIA bij wet nadrukkelijk verboden. Buitenlandse moordplannen werden later bij presidentieel besluit verboden.

Vanwaar nu plotseling deze openheid van een organisatie die per definitie in het geheim opereert? „Omdat de CIA moet proberen zo open mogelijk te zijn, om daarmee enig vertrouwen te kweken bij het publiek”, aldus een begeleidende verklaring van de huidige CIA-directeur Michael Hayden. Is het zo simpel? „Nee, waarschijnlijk niet”, meent politiek analist David Robarge van de onderzoeksorganisatie Rand Corporation. „Er is momenteel veel kritiek op de CIA, in de eerste plaats omdat de organisatie de septemberaanslagen in 2001 niet heeft zien aankomen. Vervolgens werd er -ten onrechte- beweerd dat het regime van Saddam Hussein beschikte over massavernietigingswapens. Een bewering die de regering-Bush gebruikte als rechtvaardiging om Irak binnen te vallen”, aldus Robarge.

Hij wijst verder op de geheime gevangenenkampen in het buitenland die de CIA er momenteel op nahoudt en waar topmedewerkers van al-Qaida en andere „prominente” verdachten in Washington zouden worden gemarteld. „Hayden wil tegenover al deze negatieve pr waarschijnlijk wat tegengas geven met het vrijgeven van deze documenten, die binnen de CIA ironisch worden betiteld als ”familiejuwelen”. Vergeet overigens niet dat de inlichtingendienst bij wet verplicht is al zijn documenten op termijn ooit vrij te geven”, benadrukt Robarge.

De CIA hield zich in die topdagen van de Koude Oorlog uiteraard uitgebreid bezig met de Sovjet-Unie en met China. Het is volgens deskundigen opmerkelijk hoe vaak de inlichtingendienst er -vooral wat de Sovjet-Unie betreft- naast zat. „Het is achteraf natuurlijk makkelijk praten, maar het is toch wonderbaarlijk hoe faliekant de CIA de plank soms missloeg, vooral wanneer het om de militaire kracht van de Sovjet-Unie ging. Wanneer je dat in perspectief bekijkt, zijn de recente miskleunen van de organisatie gewoon een voortzetting van een betreurenswaardige traditie”, meent historicus James Bamford, momenteel bezig aan een boek over de CIA.

Voor sommige politici vormt de vrijgave van de ”familiejuwelen” een waarschuwing die het parlement moet aansporen tot een scherper toezicht op de Amerikaanse inlichtingenorganisaties, inclusief de FBI, die binnenslands opereert. „Iedereen begrijpt dat de beveiliging van ons land beperkingen oplegt aan wat men openbaar maakt, maar deze documenten laten zien hoe gauw dingen uit de hand lopen als er onvoldoende parlementair toezicht is, zoals het experimenteren met drugs bij onwetende burgers. Dit is in deze dagen bovendien een extra waarschuwing, gezien de praktijken van de regering-Bush, die geheimhouding heeft verheven tot topprioriteit van Washington. Dat is een gevaarlijk beginsel voor een moderne democratie”, meent Democratisch senator Charles Schumer uit New York.