Karakter Nederlandse subcultuur in VS verandert sterk en snel
HOLLAND - Gereformeerden van Nederlandse afkomst bouwden sinds 1846 een krachtige subcultuur op in Noord-Amerika. Onder leiding van de afgescheiden predikanten H. P. Scholte en A. C. van Raalte stichtten zij bloeiende gemeenschappen. Deze boeten de laatste tientallen jaren sterk en snel in aan eigen karakter. Maar nog altijd zijn er velen sterk geïnteresseerd in deze subcultuur.
Van 7 tot 9 juni houdt de Association for the Advancement of Dutch-American Studies (Aadas) een conferentie over de literatuur en kunst die deze gemeenschappen voortbrachten. Dit jaar vindt de conferentie plaats in Holland, gelegen in de Amerikaanse staat Michigan.Voorafgaand aan de conferentie, met 110 deelnemers, is er voor de liefhebbers een toer door de omgeving, waar het wemelt van de plaatsen met Nederlandse namen. In Holland zelf staat een fraai standbeeld van ds. Van Raalte. In de historische Pillar Church uit 1856, een van de zeer weinige houten historische kerken die overeind zijn blijven staan, wordt hij herdacht als de eerste predikant van de gemeente, maar ook als ”de vader onzer nederzetting”. Twintig jaar lang zette deze leidersfiguur zijn stempel op alle aspecten van het plaatselijk leven.
Immigrantenspecialist prof. dr. R. P. Swieringa laat in een referaat over het weekblad The Hollander zien dat Van Raalte alle artikelen vóór publicatie wilde inzien. Kritiek op zijn leiderschap duldde hij niet. „Toen een buiten hem om geplaatst artikel hem karakteriseerde als paus, rustte hij niet voordat de schrijver voor in de kerk onder tranen zijn berouw uitsprak”, aldus Swieringa.
De diensten die Van Raalte leidde, duurden ongeveer drie uur. Daarvan nam de preek anderhalf uur in beslag. In 1884 maakte de gemeente de overstap van de Reformed Church naar de Christian Reformed Church, omdat in andere gemeenten van het kerkverband het lidmaatschap van de vrijmetselaars werd geaccepteerd. Inmiddels is de gemeente sterk vergrijsd, maar ook veranderd: in de liturgie wordt een variëteit aan instrumenten gebruikt, de vrouw in het ambt is toegelaten.
Nauwelijks 200 meter verder staat de Christian Reformed Church, die er in 1884 al was. Deze buurvrouw heeft de traditie beter bewaard. Volgens gemeenteleden is het een van de meest behoudende gemeenten van het kerkverband. De liturgie is er sinds 1950 nauwelijks gewijzigd en de vrouw in het ambt wijst men af. De CRC zijn breed geworden.
De verschillende begraafplaatsen die bezocht worden, staan vol met stenen met Nederlandse namen. De subcultuur die de Nederlanders in Amerika opbouwden, is echter in rap tempo aan het verdwijnen. Inmiddels is minder dan de helft van de bewoners van Holland van Nederlandse afkomst. Meer dan 50 procent van de kinderen is van Latijns-Amerikaanse afkomst. De toekomst is aan hen.
Maar het verleden is van de Nederlanders. En dat koesteren hun afstammelingen op de Aadasconferentie. Speciaal voor deze gelegenheid zijn ook diverse Nederlandse historici uitgenodigd om een bijdrage te leveren: prof. dr. G. Harinck, dr. J. L. Krabbendam, dr. C. M. van Driel en dr. J. Exalto. Strikt tot literatuur en kunst beperkt de conferentie zich namelijk niet. De cultuur van de Nederlanders komt in haar volle breedte aan de orde. De aantrekkingskracht van het genre van de biografie is ook merkbaar in Amerika.
Tot literatuur en kunst worden ook de vele brieven gerekend die uitgewisseld zijn tussen emigranten en achterblijvers. De Tilburgse socioloog dr. P. Ester werpt licht op de brieven die de Nederlandse emigrant Andries Wormser (1805-1864) in 1848-’49 schreef aan zijn meer bekende broer J. A. Wormser, een van de leiders van de Amsterdamse afgescheidenen, die later overigens weer terugkeerde naar de Nederlandse Hervormde Kerk. „De meeste brieven van emigranten”, aldus Ester, „zijn positiever over het dagelijks leven en de toekomst dan de schrijvers werkelijk gestemd waren. Terugkeer was voor hen geen optie. Het zou gezichtsverlies betekenen. De emigranten moesten er in hun nieuwe vaderland het beste van maken. De brieven van Andries Wormser vormen een uitzondering. Ze zijn buitengewoon negatief over Amerika. Wormser had het gevoel in de val te zijn gelopen. Hij voelde zich misleid door Scholte en Van Raalte. Hij trok de consequentie. Nauwelijks zes maanden na zijn aankomst remigreerde hij.”
Wormser was als remigrant een uitzondering. Waarom keerde hij terug? Ester noemt verschillende redenen. „Binnen twee weken na zijn aankomst stierven twee dochters door de koorts. Wormser was bovendien geen zwaar handwerk gewend. Het leven als boer viel hem zeer zwaar. Door zich niet aan te sluiten bij een van de Nederlandse gemeenschappen, profiteerde hij ook niet van de voordelen van het samenleven. Mogelijk speelde daarin een rol dat hij, anders dan de gereformeerde emigranten die samenklitten, orthodox-luthers was.”
De Aadas, opgericht in 1979, organiseert elke twee jaar een meerdaagse bijeenkomst. Veel van de bijdragen worden gepubliceerd in bundels. De Aadasconferenties dienen als stimulans voor het wetenschappelijk onderzoek en de uitwisseling van meningen en onderzoeksprojecten. In de praktijk functioneren ze ook als een reünie voor afstammelingen van Nederlandse immigranten. Vooral derdegeneratie-Nederlands-Amerikanen zijn sterk vertegenwoordigd. Voor hen gaat het om een subcultuur die voor hen nog een levend verleden, en deels een heden is. De conferentiedeelnemers zijn dan ook voor een aanzienlijk deel al op leeftijd.
