De installatie van het eerste en het tweede kabinet-Balkenende werd omlijst met vele publicaties over ”het conservatieve moment” en pleidooien voor een terugkeer naar de waarden van de westerse beschaving. De Burke Stichting beleefde haar hoogtijdagen en in personele zin was er zelfs even een intellectuele coalitie van conservatieve CDA’ers, VVD’ers en CU’ers. De lof van het conservatisme was onmiskenbaar.De laatste weken is wel gesproken over de komst van een VU- en zelfs een christelijk-sociaal kabinet. Die laatste term blijkt not done. Niettemin wordt gesproken over de invloed van het christelijk-sociaal denken in het regeerakkoord. Binnen CU-kring wordt de veronderstelde progressieve koers van dit kabinet enthousiast omarmd. De SGP-achterban is verdeeld.

Zo bezien lijkt het alsof de mate van christelijkheid van het regeringsbeleid meebeweegt met de op een bepaald moment al dan niet mogelijke coalities. Mogelijk is dat ook zo, maar uit levensbeschouwelijk oogpunt is het interessant dat de christelijke traditie aanknopingspunten biedt om in wisselende situaties het juiste woord op de juiste plaats te kunnen spreken.

Binnen het christelijk conservatisme staan daarbij termen als behoud en bestand centraal. Men beroept zich op reveildenkers als Groen van Prinsterer en Bilderdijk. Huidige problemen en ontwikkelingen tracht men te begrijpen en zo mogelijk bij te sturen vanuit dat wat de geschiedenis heeft opgeleverd en de normativiteit die men daarin meent te onderkennen.

Het christelijk-sociaal denken valt vooral te typeren als emancipatiedenken. Kuyper is de grote inspirator en is ook nu weer helemaal in. In zijn kielzog volgt het denken van de reformatorische wijsbegeerte.

Hoewel daarover nog niet veel is vernomen, doet de huidige coalitie wellicht ook nog een andere inspiratiebron herleven, namelijk die van de doorbraakbeweging. De boeken van Miskotte, Buskes en -onder juristen- Paul Scholten sieren ook menige boekenkast in reformatorische kring. Solidariteit kan het trefwoord zijn.

Behoud, emancipatie en solidariteit. In andere tijden zijn wellicht weer andere woorden nodig die een hernieuwde actualiteit kunnen geven aan het denken van, wie zou het zeggen: Augustinus, Luther, Calvijn; Hoedemaker en Van Ruler; Barth en Bonhoeffer? Of toch Abma en Kersten?

In dat opzicht was de tentoonstelling in Nijmegen een nadrukkelijke spiegel. Stel nu eens dat Nederland van het ene op het andere moment bedolven zou worden onder 25 meter lava (of water). Wat zou men dan, honderden jaren later, terugvinden? In Hercularium was sprake van een zeer hoge beschaving. Papyrusbibliotheken, schitterende schilderijen, prachtige mozaïeken, beeldschone sculpturen en uiterst gevarieerde en zeer verfijnde gebruiksvoorwerpen. Wij zouden ervan mogen dromen in een dergelijke wereld te leven.

Schokkend hoe die hoge beschaving tegelijkertijd door en door heidens was. Geen pannetje zonder godenfiguur. Dat men zonder het Evangelie zo ver kon komen! Wij kunnen onszelf niet begrijpen zonder vele verworvenheden van die Grieks-Romeinse beschaving. Onze bodem ligt er vol mee. Maar is het bestaan van een Joods-Romeins-christelijke beschaving niet een contradictio in terminis?

Ook het christelijke deel van die beschaving -zowel in personele als in kwalitatieve zin- heeft meerdere gezichten en kent zijn ambivalenties. De antithese blijft echter onmisbaar als prikkel in het culturele vlees en als wapen tegen het meewaaien met de waan van de dag. Alles blijft hier stukwerk, zeker in de politiek; de hoge roeping wordt pas straks (echte) werkelijkheid. Daarmee is echter niet alles gezegd. Als de huidige kabinetsperiode ertoe zal leiden dat een denkbeeldige toekomstige tentoonstelling over Nederland 25 meter onder NAP anno 2011 een beter beeld te zien zou geven dan 2007, zou dat stemmen tot dankbaarheid en staat ons, ieder op zijn plek, genoeg te doen. We weten immers dat zo’n ten-toon-stelling niet denkbeeldig is.

De auteur is advocaat bij KBS-advocaten in Utrecht. Reageren? gedachtegoed@refdag.nl.