Ds. P. L. de Jong, hervormd predikant te Rotterdam, deed deze uitspraak op een symposium over ”Geloof en twijfel”, zaterdag in de Pauluskerk in Rotterdam. Het was voor de laatste keer georganiseerd door ds. H. Visser en sloot aan bij een IKON-onderzoek over predikanten en godsbeelden.Ds. De Jong was niet de enige predikant die zich door de geschiedenis uit Markus 9 aangesproken voelde. Maar sterker dan anderen benadrukte hij dat God zo’n realiteit is, dat zelfs Zijn afwezigheid indrukwekkend is. „Vergeleken bij de werkelijkheid van God stelt mijn twijfel niet zo veel voor. Zijn bestaan is niet afhankelijk van mijn geloof, en dat ik geloof is een en al genade. Je hebt het aan de Heilige Geest te danken. Daarom krijg ik ook steeds meer geduld met Thomas, over wie ik elk jaar met Pasen preek.”

Ds. De Jong heeft de indruk dat er tegenwoordig met twijfel wordt gekoketteerd. Het irriteert hem dat er ook mensen zijn die twijfel zaaien. Naar zijn mening moeten anderen zich van hen niet te veel aantrekken. „Ga alsjeblieft aan het werk - tenzij de twijfel zo existentieel is dat je niet meer verder kunt.”

Als predikanten zelf echt geen geloof meer hebben, moeten ze zijns inziens eerlijk zijn en stoppen met hun werk.

Overigens spreekt de predikant liever niet van twijfel, die volgens hem bij elk mens in ontwikkeling hoort. „Bij geloof hoort wel aanvechting, bestrijding.”

Ds. L. Korevaar meent dat hij daarmee een onjuiste scheiding maakt tussen de mens en de gelovige. Dr. G. H. van der Graaf verwijst ds. De Jong naar de concordantie voor Bijbelse verbanden tussen geloof en twijfel.

Ds. J. H. van der Steen herinnert aan Romeinen 3 in de Statenvertaling: ons ongeloof doet Gods geloof niet teniet. „De NBG-vertaling heeft het over ontrouw en trouw. Er is een samenhang tussen geloven en vertrouwen. Gods geloof in, Zijn trouw aan mensen staat centraal. Daardoor wordt menselijk ongeloof gerelativeerd. Twijfel mag een legitieme plek in de relatie tussen God en mens innemen. Ook in de Bijbel kom je deze ervaring telkens tegen. Kijk naar Mozes, let op Abraham en de discipelen.

Gerard Reve herinnert in een van zijn boeken aan de belijdenis dat Jezus waarlijk God is. Als dat waar is, betekent het dat God in Gethsémané Zelf wanhoopte en twijfelde aan Zichzelf.”

Twijfel
Iemand uit de zaal stelde de vraag waarom het nieuws is als juist dominees twijfelen. Ds. Korevaar: „Het is een zegen dat een dominee geen beroepsgelovige is, al denken mensen dat wel eens.”

Verschillende predikanten gaven aan zeer persoonlijke ervaringen met twijfel te hebben gehad. Ds. Korevaar vertelt dat hij opgroeide in een wereld vol zekerheden. Maar op een gegeven moment zei prof. J. Severijn in een preek dat God nooit zou toelaten dat de mens op de maan rondwandelde. „Toen begon bij mij de twijfel toe te slaan. Want enige tijd later landde de Apollo en stierf prof. Severijn.”

Tijdens zijn studietijd voelde ds. Korevaar, na existentiële twijfel, weer grond onder de voeten na de lezing van het boek Job. „Bij al mijn rationele twijfel liep de weg van H. Kuitert voor mij dood. Weliswaar hielden de twijfels op die manier op, maar het geloof ook. Ik kon en wilde het geloof niet verliezen. Ik ben onverklaarbaar vastgehouden. Ik heb, met Blaise Pascal, ontdekt dat het geloof zijn redenen heeft die de rede niet kent.

Er is ook een spirituele waarheid. Theologie is een heel vreemde eend in de bijt van het positivisme, maar de theologie heeft in deze werkelijkheid zijn eigen stem. Met Paulus voel ik me een wijze dwaas.”

Ds. Van der Graaf meent dat twijfel bij het geloof hoort, zoals verkoudheid bij een overigens gezonde Nederlander. Hij draaide het woord van Calvijn om: „Waar het vuur van het geloof is, daar is ook de rook van de twijfel.”

„Als geloof een relatie is met God en Jezus Christus”, stelt de predikant van Rotterdam-Charlois vast, „dan zijn er zoals in elke relatie momenten van twijfel: aan jezelf, aan de ander, aan het samengaan van die twee. Dat is niet leuk, wel natuurlijk. De oplossing is je blik aanhoudend op Jezus richten. Hij haalt je boven de twijfel uit.”

Onderweg
De organisator van het symposium, ds. Visser, is daar niet zo zeker van. In zijn toespraak benadrukte hij dat een mens nooit volstrekte zekerheid heeft. „Een gelovige is altijd onderweg. Geloven wordt nooit een weten. Wie zoekt zal vinden, maar altijd tijdelijk. Ik zal mijn eigen verantwoordelijkheid tot het einde moeten dragen. God is wellicht het oorspronkelijk absolute, maar dat is slechts aanwezig door zich onophoudelijk uit te stellen.”

Als enkele collega-predikanten vragen of juist de begrippen „God” en „openbaring” niet kritisch staan ten opzichte van de werkelijkheid en het menselijk vermogen tot kennen, reageert ds. Visser dat hij God niet voor het tribunaal van zijn verstand wil dagen en dat de mens altijd met „verrassingen en inconsequenties” rekening moet houden.