SP-leider Marijnissen wilde afgelopen maandag „hom of kuit” van informateur Hoekstra. Kunnen de verkennende gesprekken tussen CDA, PvdA en SP gevolgd worden door inhoudelijke onderhandelingen, ja of nee?De conclusie van Hoekstra liet niets aan duidelijkheid te wensen over. „De verschillen zijn talrijk, zwaar en op onderdelen fundamenteel van aard. Dat geeft onvoldoende vertrouwen en perspectief voor een stabiele meerderheidsregering.” De belangrijkste verschillen betreffen inkomenspolitiek, internationaal beleid en gezondheidszorg.

„Op alles waarop Balkenende trots is, heb ik kritiek”, zo zei Marijnissen dinsdag. Duidelijker kon de SP-leider niet aangeven dat het nooit wat wordt tussen hem en het CDA. Echt rouwig was Marijnissen overigens niet na de afgebroken besprekingen.

Het zou natuurlijk een prestatie van formaat zijn geweest als de SP-oprichter na een klinkende verkiezingsoverwinning voor zijn partij ook een plek in het kabinet had weten te bemachtigen. Maar Marijnissen weet als geen ander dat het dragen van regeringsverantwoordelijkheid de kritische oppositietoon die zijn partij groot maakte, doet verstommen. Het bestoken van een PvdA die wel aan een kabinet deelneemt, levert voor zijn partij meer winst op.

Als Marijnissen de zaken slim aanpakt en met zijn kornuiten niet belandt in LPF-achtige toestanden, kan de SP de komende jaren de PvdA verder leegzuigen. Politici houden immers altijd rekening met de volgende verkiezingen. De nieuwe campagne is op 23 november begonnen.

Degene die de meeste buikpijn overhoudt aan het vertrek van Marijnissen, is ongetwijfeld PvdA-leider Bos. Hij klemde zich uit angst voor een nog grotere SP bijna krampachtig aan Marijnissen vast. Maar Bos verloor.

Deze fase in de kabinetsformatie was nodig. Iedereen wist immers dat CDA en SP nimmer door één deur zouden kunnen. Daarvoor liggen de standpunten te ver uit elkaar. Gezien de verkiezingsuitslag moest formeel worden vastgesteld dat CDA en SP niet samen in een kabinet kunnen. Dat is nu gebeurd. Daarmee is de formatie niet terug bij het begin. Voor de PvdA is de uitgangspositie fundamenteel gewijzigd. Bos moet zonder Marijnissen verder.

De PvdA is door het vertrek van de SP getergd. Geen wonder dat Bos maandag in eerste instantie zei dat hij niet wist hoe het nu verder moet. Zoals het er nu naar uitziet, maakt het vertrek van de SP de PvdA tot een onstabiele factor in de formatie. De partij zal linksom of rechtsom genoegdoening willen voor het vertrek van de SP.

CDA-leider Balkenende heeft zijn zin gekregen. Hij liet vorige week al doorschemeren dat de SP wat hem betreft kon vertrekken. Nu is het zover, en daarmee is het 1-0 voor Balkenende.

Maar de strijd is nog niet gestreden. De PvdA zal als derde partij waarschijnlijk GroenLinks erbij willen. Die partij staat programmatisch het dichtst bij de PvdA. Balkenende wil graag met de ChristenUnie in zee, zo liet hij vorige week doorschemeren.

Het is niet gezegd dat de CDA-voorman opnieuw kan scoren. Hoewel Bos en Rouvoet goed met elkaar kunnen opschieten, liggen er inhoudelijk een grote hobbels. Rouvoet is het aan zichzelf en aan zijn achterban verplicht om op immaterieel terrein successen te boeken. De PvdA zal er echter moeite mee hebben om bepaalde ’verworvenheden’ te willen opgeven. Dat maakt de gesprekken tussen PvdA en ChristenUnie zeker zo moeilijk als tussen SP en CDA.