President Robert Mugabe van Zimbabwe heeft in één klap 2900 boeren onteigend, in een poging het land terug te geven aan de rechtmatige (zwarte) eigenaars en definitief af te rekenen met de blanke overheersing. Critici zeggen dat hij vooral uit is op het smoren van elke oppositie. In maart werd de Zanu-PF-partij herkozen, maar daar was wel openlijke verkiezingsfraude voor nodig.

De Commercial Farmers Union, de bond die de 4000 blanke boeren van Zimbabwe vertegenwoordigt, zei dat driekwart van de boeren die de wacht aangezegd hebben gekregen, hebben aangegeven op hun bedrijf te zullen blijven tot duidelijk wordt welke stappen de regering van plan is te nemen. Wel hebben de meesten hun persoonlijke bezittingen en kostbaarheden al ergens veilig opgeslagen, zei directeur David Hasluck.

Volgens boerenorganisatie Justice for Agriculture (JAG) zijn honderden boeren donderdag en vrijdag naar de stad getrokken om gewelddadige acties van zogenoemde landloze „oorlogsveteranen” te vermijden. Maar veel blanke boeren zijn ook gewoon op hun boerderij blijven zitten. Zij wachten af wat er gaat gebeuren. Vrijdagochtend waren er nog geen berichten van schermutselingen of onteigeningen.

De CFU heeft zijn leden geadviseerd rustig te blijven en confrontaties te vermijden als zij door regeringsfunctionarissen of militante leden van de regeringspartij ZANU-PF worden benaderd. Hasluck zei dat veel boeren die geweld vrezen hun huizen voor het weekeinde hebben verlaten.

Hoewel minister van Plaatselijk Bestuur Ignatius Chombo heeft gezegd dat degenen die het ultimatum negeren zullen worden gearresteerd, heeft de politie aangegeven onwillige boeren niet meteen van hun boerderijen te zullen wegslepen.

Vice-president Joseph Msika weigerde eerder deze week de uiterste datum uit te stellen, maar zei tegelijkertijd dat Zimbabwe niet zonder de expertise van de blanke boeren kan. De helft van alle 12,5 miljoen Zimbabwanen wordt met hongersnood bedreigd. Behalve de droogte in heel zuidelijk Afrika is het desastreuze landhervormingsprogramma een belangrijke oorzaak.

Zij wijzen erop dat het geconfisqueerde land in veel gevallen bij kopstukken van de ZANU-PF terecht komt.

Het hooggerechtshof heeft donderdag de uitzetting van één boer verboden omdat de regering niet de juiste procedure had gevolgd. De regering had moeten overleggen met de bank waar de boer een hypotheek had. Onduidelijk is welke gevolgen dit heeft voor de rest van de onteigeningen. Veel andere boeren hebben ook hypotheken op hun land. De regering heeft al veel rechterlijke uitspraken over landhervormingen aan haar laars gelapt.

De uitspraak gaf veel boeren op het laatste moment nog hoop dat de onteigening in ieder geval zou worden uitgesteld.

Voor de meeste boeren zou gelden dat er hun land nog een hypotheek rust, waardoor ook zij in theorie voorlopig veilig zijn voor onteigening. Maar het is onduidelijk of de overheid accepteert dat de uitspraak van het Hof voor alle boeren geldt, en of de „oorlogsveteranen” rekening zullen houden met de conclusies van de rechter.

De Zimbabwaanse president Mugabe begon ruim twee jaar geleden met zijn omstreden onteigeningscampagne tegen blanke boeren. Hij wil dat de vruchtbare grond wordt herverdeeld onder landloze zwarten, maar weigert de blanke eigenaars te compenseren voor het verlies van hun land. Bij de vaak gewelddadige botsingen tussen boeren en de ’oorlogsveteranen’ zijn al zeker negen boeren vermoord.

Minister De Hoop Scheffer van Buitenlandse Zaken gaat onderzoeken op welke wijze hij Nederlandse boeren in Zimbabwe hulp kan bieden. De minister deed die toezegging aan Nederlandse boeren die via internationale arbitrage compensatie proberen te krijgen voor het land.

Voorzitter Funnekotter van de Vereniging van Nederlandse Boeren in Zimbabwe heeft namens vijf landbouwers het International Center for Settlement of Investment Disputes ingeschakeld voor arbitrage in een conflict met de regering-Mugabe. Dit instituut is gelieerd aan de Wereldbank.

De vijf behoren tot de groep van vijftien Nederlandse agrariërs in Zimbabwe die volgens een gerechtelijk bevel in de nacht van donderdag op vrijdag hun land hadden moeten afstaan aan zwarte, landloze boeren. In totaal zijn er ongeveer vijftig Nederlandse boeren werkzaam in het Afrikaanse land.

Een woordvoerster van het ministerie van Buitenlandse Zaken zei vrijdag dat Zimbabwe op basis van een Investeringsbeschermingsovereenkomst (IBO) met Nederland uit 1996 verplicht is compensatiegeld te geven aan Nederlandse boeren die worden onteigend. De termijn waarbinnen dat geld uitgekeerd had moeten worden is inmiddels verstreken.

Op initiatief van Funnekotter hebben vijf boeren daarom het aan de Wereldbank verbonden instituut om arbitrage gevraagd. De juridische kosten van die zaak kunnen oplopen tot enkele honderdduizenden dollars. „Dat geld hebben we niet”, zegt Funnekotter. „We mogen niet werken op het land en hebben dus geen inkomsten. Daarom hebben we het ministerie van Buitenlandse Zaken benaderd met het verzoek ons te helpen.”

De woordvoerster van het ministerie liet vrijdag weten dat de Nederlandse Staat ten aanzien van het verzoek om steun in de arbitragezaak niet over financiële middelen beschikt. „De minister heeft echter laten weten dat hij zeker bereid is na te gaan of er een uitweg kan worden gevonden voor de boeren die de noodzakelijke fondsen voor de arbitrage niet bijeen kunnen brengen”, aldus de woordvoerster. Daarbij wordt niet alleen gedacht aan financiële steun, ook het verlenen van bijvoorbeeld juridische bijstand behoort tot de mogelijkheden.