Venezuela, Bolivia en Ecuador lopen voorop als het gaat om links gedachtegoed. Argentinië, Brazilië, Chili, Peru en Uruguay vertonen getemperd roze aan de top. In Midden-Amerika staan in landen als Cuba en Nicaragua doorgewinterde communisten c.q. socialisten aan het roer.De democratie werd in Latijns-Amerika formeel in hetzelfde tijdperk ingevoerd als in Europa. Maar het democratisch proces maakte er een andere ontwikkeling door. Kenmerkend was dat, als de macht niet via de stembus kon worden verkregen, deze wel werd gegrepen door middel van politiek geweld.

Geopolitieke belangen van grote broer Noord-Amerika leidden ertoe dat Washington veelvuldig ingreep in het zuidelijke continent als daar iets tegen de zin van de Amerikanen gebeurde. Toen Fidel Castro ging aanschurken tegen het Oostblok, leidde dat tot een golf van Amerikaanse militaire hulp aan bevriende regimes, ook al waren die uitgesproken fout. De coup van de Chileense strijdkrachten in 1973 tegen Salvador Allende kwam tot stand met medewerking van de Amerikanen en hielp generaal Pinochet in het zadel.

Bolivar
Nadat de militaire regimes in de jaren tachtig en negentig grotendeels het loodje hadden gelegd, verliep de opbouw van de burgerdemocratie moeizaam. De landen waren vaak arm, met grote bevolkingsgroepen beneden het bestaansminimum. Op dat moment gaven de Verenigde Staten voorrang aan de bestrijding van drugs en de wens dat Latijns-Amerika het vrije en neoliberale marktconcept voor handel en kapitaal zou gaan volgen. De democratie werd opgeofferd aan de ”Washington Consensus”.

Het is in deze context dat er in Latijns-Amerika leiders als Chavez (Venezuela) en Morales (Bolivia) kwamen bovendrijven. Zij verzetten zich met hand en tand tegen de bemoeienis van Noord-Amerika en proberen de nieuwe revolutie te verspreiden, genoemd naar de Zuid-Amerikaanse bevrijder Simon Bolivar.

Maar ook deze nieuwe lichting Latijns-Amerikaanse regeringsleiders vertonen autoritaire trekjes die ten koste gaan van de democratie. Venezuela is daarvan wel het meest sprekende voorbeeld. Stijgende grondstoffenprijzen doen daar de staatskas volstromen en bieden speelruimte voor allerlei projecten van Chavez, waarbij parlement en partijen buitenspel worden gezet.

De bekende Duitse Konrad Adenauerstichting waarschuwde voor de terugkeer van het „neopopulisme” in Latijns-Amerika.

De ”Democratische ontwikkelingsindex voor Latijns-Amerika 2006” verrichtte een onderzoek naar de gezondheid van de democratie in achttien landen in de regio. Slechts drie landen, Chili, Costa Rica en Uruguay, vertonen een „hoge graad van democratische ontwikkeling.” Panama, Mexico, Argentinië en El Salvador scoren „gemiddeld.” De overige landen, van Brazilië tot Ecuador, vallen in de categorie „laag niveau van democratische ontwikkeling.”

Caudillo
De onderzoekers keken naar vier groepen van variabelen: vrije verkiezingen, politieke rechten, een efficiënt bestuur en een gezond sociaal en economisch beleid. Het ontbreekt Latijns-Amerika vooral aan burgers die zich bewust zijn van hun rechten en plichten en aan efficiënte en stevige democratische instellingen. Dat is volgens de onderzoekers een historisch gevolg van de hang naar een sterke leidersfiguur of ”caudillo”, waar Chavez zijn verkiezing zondag aan te danken had.

Dit ”caudilismo” gaat ervan uit dat een charismatische leider politieke partijen overbodig maakt en dat deze democratische instellingen en politieke rechten tussen haakjes mag zetten ten dienste van het algemeen belang.

Door de gestegen prijzen voor soja, aardolie, koper en bananen zijn leiders als de pragmatische Lula van Brazilië tot de radicale Morales van Bolivia en Chavez van Venezuela rijk en dat brengt sommigen van hen in de verleiding om politieke steun af te kopen bij invloedrijke figuren en op eigen houtje belangrijke projecten door te drukken. Daarmee lijken de politieke systemen van Zuid-Amerika weer op de populistische onemanshows van weleer.