In mei 2005 lanceerde de regering van Zimbabwe ”operatie Murambatsvina” (”Weg met de rommel”). De schoonmaakactie begon rond de hoofdstad Harare, maar breidde zich al snel uit naar andere grote steden als Mutare en Bulawayo. Politie en leger maakten in korte tijd duizenden illegale woningen, volkstuintjes en bedrijfjes met de grond gelijk. Honderdduizenden mensen raakten dakloos.De regering-Mugabe rechtvaardigde de actie als een strijd tegen criminaliteit en zwarte handel. De illegale woningen zouden bovendien een risico vormen voor de volksgezondheid. Een uiterst kritisch rapport van de Verenigde Naties over de gang van zaken rond de ontruimingen deed Mugabe af als onjuist en als laster. Zijn belangrijkste kritiek was dat het VN-rapport naliet te vermelden dat de bouw van vervangende woonruimte onderdeel was van de operatie.

Ruim een jaar later concludeert de Solidarity Peace Trust (SPT), een verband van kerkleiders uit Zuidelijk Afrika, waaronder de Zimbabwaanse aartsbisschop Pius Ncube, dat de regering nauwelijks iets heeft gedaan aan de huisvesting van de 700.000 daklozen na de operatie. De overheid beloofde 300.000 woningen (”Operatie Goed leven”), maar bouwde er volgens de organisatie slechts een paar honderd.

De SPT stelt dat er van de meer dan 100.000 mensen die in het westen van het land door de actie getroffen werden, niet één door de overheid is gehuisvest. „Het was beter geweest wanneer de overheid deze dingen had gedaan en ons een andere woonplaats had gewezen, dan alles te verwoesten en ons als dieren achter te laten”, liet een slachtoffer uit Bulawayo aan de opstellers van het rapport weten.

De internationale hulpverleningsorganisaties hebben ook niet veel woonruimte geboden, stelt de SPT. Zij zorgden voor 800 tijdelijke woningen, die alle rond Harare zijn opgetrokken. Voor de ontheemden in de andere steden is er vrijwel niets. De hulporganisaties zijn terughoudend in het bouwen van woningen omdat zij bang zijn dat die vervolgens enkel door sympathisanten van de regering, waaronder militairen, bewoond zullen gaan worden, in plaats van door ontheemden.

Informele sector
Hoewel de overheid de slachtoffers van de ontruimingen graag naar het platteland zag vertrekken, leeft het overgrote deel nog altijd in de steden: dicht op elkaar in bestaande huizen of in nieuwe krotten. Op het platteland is er nog minder uitzicht op werk dan in de steden. Bijna 80 procent van de Zimbabwaanse economie draait op de informele sector, die voornamelijk in de steden actief is.

De toch al slechte situatie in Zimbabwe is door Murambatsvina alleen maar erger geworden, constateert de SPT. Deze conclusie staat niet op zich. Ook in een rapport dat de denktank International Crisis Group (ICG) vorige week uitbracht over de situatie in het land, wordt de onzalige uitwerking van Operatie Murambatsvina gehekeld. De ICG concludeert dat het land gepolariseerder is dan ooit. Inflatie en armoede nemen alleen maar toe. Door voortdurende prijsstijgingen is een sector als de gezondheidszorg voor veel Zimbabwanen onbetaalbaar geworden. Veel patiënten, zoals hiv/aidsgeïnfecteerden, hebben geen toegang meer tot de benodigde medicijnen.

Volgens de ICG is Mugabe het belangrijkste obstakel voor de toekomst en is er vooral verandering van binnenuit nodig. Elke politieke hervorming wordt stelselmatig gedwarsboomd door de overheid, signaleert de denktank. Restricties van organisaties als de VN en de Europese Unie hebben relatief weinig effect. „Om realistisch te zijn, heeft de wereld buiten Zimbabwe hier nauwelijks invloed. De plicht tot actie ligt bij het volk van Zimbabwe en alleen meer geconcentreerde actie van hun kant kan uiteindelijk hervorming bewerkstelligen”, aldus de programmadirecteur Afrika van de ICG, Suliman Baldo.