De bestaande embryonale cellijnen zijn ethisch omstreden, aangezien er embryo’s zijn vernietigd voor het verkrijgen ervan. Met de techniek die de onderzoekers gebruikten, blijft het embryo echter intact en geschikt voor implantatie in de baarmoeder.Het is de eerste keer dat wetenschappers erin slagen een menselijke stamcellijn te laten groeien afkomstig uit één cel. Die cel halen ze uit een blastomeer, een embryo in een vroeg ontwikkelstadium dat nog slechts acht tot tien cellen telt. De verwijdering van een à twee cellen uit een blastomeer is een techniek die normaal gesproken wordt gebruikt voor genetisch onderzoek bij in vitrofertilisatie (ivf). Specialisten stellen hiermee vast of een embryo geschikt is voor plaatsing in de baarmoeder. De verwijdering van één cel heeft geen nadelige gevolgen voor de verdere ontwikkeling van de foetus.

Vorig jaar toonde het bedrijf Advanced Cell Technology in Massachusetts ook al aan dat ze een muizenstamcellijn konden kweken zonder vernietiging van het embryo.

De onderzoekers verwijderden uit zestien blastomeren één cel en lieten deze onder speciale omstandigheden verder groeien. Uit twee van de zestien cellen groeiden embryonale stamcellen. Beide cellijnen hebben dezelfde eigenschappen als bestaande stamcellijnen, zo toonden de onderzoekers in verschillende experimenten aan.

De wetenschappers denken dat deze techniek in de toekomst de mogelijkheid biedt om routinematig stamcellijnen te kweken van ivf kinderen, zodat ze later in geval van ziekte met lichaamseigen weefsel behandeld kunnen worden.

Toch zijn bij deze techniek nog wel een aantal kanttekeningen te plaatsen, meent prof. dr. H. Jochemsen, directeur van het Lindeboominstituut. „Specialisten hebben al jarenlang ervaring met het afnemen van een cel van een embryo in het laboratorium voor onderzoek naar erfelijke afwijkingen. Als het technisch mogelijk blijkt –en in theorie zou dat inderdaad moeten kunnen– om die ene cel in kweek te brengen en tot een cellijn te laten uitgroeien, is dit in ethisch opzicht geen principieel nieuwe stap. Het embryo zelf blijft leven en het bezwaar van de vernietiging daarvan vervalt.”

Toch vind Jochemsen het gebruik van in vitrofertilisatie wel een punt van aandacht „Op deze manier zou ivf naast een behandeling van onvruchtbaarheid ook een basistechniek worden voor de behandeling van allerlei aandoeningen.”

Het is nog maar de vraag hoe succesvol de behandeling van aandoeningen met embryonale stamcellen is, stelt de ethicus. „Tot nu toe zijn, bij mijn weten, met embryonale stamcellen geen medische resultaten bij mensen behaald. In proefdieren lopen vele experimentele behandelingen met stamcellen, waarvan een aantal duidelijke positieve resultaten geeft. Deze benadering lijkt niet zo kansrijk als alternatieve methoden die hemaal geen embryo’s gebruiken. Ik ben er meer voor dat men naast het bestaande werk met lichaamsstamcellen probeert die stamcellen met stoffen uit eicellen als het ware te sturen in de richting van embryonale stamcellen zonder dat er een embryo aan te pas komt. Dergelijk onderzoek is gaande en verdient mijns inziens de voorkeur.”

Maar zou de ontwikkeling doorgaan en toch succesvol blijken voor de behandeling van ziekten, dan ziet Jochemsen een punt van zorg. „Er zou een druk kunnen ontstaan om zwangerschappen via ivf tot stand te doen komen, ook waar geen sprake is van onvruchtbaarheid, om maar embryonale stamcellen te krijgen van het kind dat langs deze weg geboren zal worden.”

Een ander discussiepunt dat Jochemsen aansnijdt, is in hoeverre die ene cel weer uit zou kunnen groeien tot een nieuw embryo. De onderzoekers schrijven in hun artikel dat eerder onderzoek heeft uitgewezen dat de cellen in een acht tot tiencellig stadium al zover zijn ontwikkeld dat ze niet meer een volledig nieuw embryo kunnen vormen. „Ook als die ene cel weer een volledige embryonale ontwikkeling zou kunnen doormaken, vereist dat mijns inziens zo veel kweekhandelingen dat die ene cel, afgenomen van het embryo op zichzelf niet als embryo gezien moet worden”, stelt Jochemsen.