In 2005 won Frans Willem Verbaas de verhalenwedstrijd van het Nederlands Dagblad. In het juryrapport werd hij geroemd vanwege zijn vertragingstactiek. Inmiddels is bij uitgeverij Mozaïek zijn debuutroman uitgekomen: ”Sneeuw in Afrika”. Thomas Masmeier en zijn vrouw Lisette maken een reis naar Mali. Ze zijn al jaren getrouwd, hebben een volwassen zoon en vormen voor het oog een gelukkig gezin. Na een aantal jaren te hebben gewerkt aan Coornhert Lyceum in Gouda is Thomas een antiquariaat begonnen. Het loopt goed en als voorlopige kroon op zijn werk is hij erin geslaagd de complete serie ”Zilverdistels” bij elkaar te brengen. Ze staan voor 45.000 euro in de catalogus.

Diefstal
Thomas en Lisette zijn nog maar net in Mali aangekomen als hun zoon belt en vertelt dat de ”Zilverdistels” gestolen zijn. Thomas blijft er over tobben en heeft binnen twee dagen al twee mogelijke daders aan z’n zoon doorgegeven. Zijn vrouw steekt er de draak mee en zegt: Ik kan het ook wel gedaan hebben.

Later blijkt dat dit geen grap was. Thomas komt er achter dat zijn zoon hem heeft bedrogen door zelf de boeken te stelen. Hij spreekt met Lisette over het waarom, maar het blijft voor hem onbegrijpelijk. Hij kan het pas enigszins plaatsen als de Malinese tandarts die hij vanwege een afgebroken tand bezoekt, hem vertelt dat het bij het volwassen worden van zijn zoon hoort.

Maar Thomas’ wereldbeeld valt volledig in duigen als Lisette hem opbiecht dat ze van de diefstal wist en haar zoon niet heeft tegengehouden. Later vertelt ze hem waarom: Mark weet dat hij een relatie heeft gehad met Jozien Hiddink, een collega op het Coornhert die later zelfmoord heeft gepleegd. En zijn vrouw weet het ook! Hoewel ze het al enkele jaren weet, vond ze het te pijnlijk om erover te beginnen.

Dan blijkt pas goed dat hun huwelijk onder de mooie bast al jaren vermolmd is: „Hij had een prachtige vrouw. Maar had hij haar eigenlijk wel?” Zijn vrouw raakt in Mali bevriend met Suzanne van Lith, een gescheiden vrouw die op de ambassade werkt. En niet zomaar bevriend. Nee, zelfs als Thomas en Lisette een reis door Mali maken, zoekt Lisette elke dag een internetcafé op om met Suzanne te mailen. Als ze weer terug zijn in Bamako, gaat Lisette een aantal dagen met Suzanne op pad. Ze gaan naar het noorden van Mali. Het wordt hun laatste reis. De twee vrouwen raken vermist en worden later vermoord teruggevonden. De vraag of deze vriendschap echt een lesbische relatie zou worden en een einde zou maken aan het huwelijk van Thomas en Lisette, blijft daardoor onbeantwoord.

Verblinden
„De waarheid moet geleidelijk verblinden, of iedereen zal blind zijn” - woorden van Emily Dickinson die Verbaas als motto gekozen heeft. Dat past precies bij de door de jury van de ND-verhalenwedstrijd geroemde vertragingstactiek, die het verhaal van het begin tot het einde spannend maakt. De relatie tussen man en vrouw, vader en zoon wordt bij stukjes en beetjes onthuld. Terwijl we ondertussen van alles te weten komen over de corruptie in Mali, waar het geld voor ontwikkelingshulp al snel in de verkeerde zak verdwijnt, en over het cynisme van de ontwikkelingswerkers.

Niets is wat het lijkt te zijn. Daar duidt ook de titel op. Letterlijk wordt hij aangehaald als Thomas na de verdwijning van zijn vrouw haar boek ”Onrust” versnippert en zo ”sneeuw in Afrika” maakt. Maar daaronder zitten andere connotaties: dingen zijn anders dan je altijd gedacht had. Net zo onverwacht als sneeuw in Afrika zou zijn. Het huwelijk van Thomas en Lisette lijkt goed, maar het blijkt belaagd door ontrouw. De diefstal uit het antiquariaat lijkt van buitenaf te komen, maar het kwaad blijkt in de boezem van het gezin te zitten. Zo leek ook de relatie met zoon Mark wel wat turbulent, maar toch niet al te slecht. De waarheid is veel schokkender.

Je zou kunnen zeggen dat Thomas door zijn buitenechtelijke relatie zowel zijn ex-vriendin, zijn vrouw als -in figuurlijke zin- zijn zoon verliest. Zijn ex-vriendin omdat zij nog geen halfjaar na hun relatie zelfmoord pleegt; zijn vrouw, omdat zij door de puinhoop van hun huwelijk en de ’klik’ die ze wél met Suzanne heeft, op reis gaat en nooit meer terugkomt.

Scherven
Toch is het ook hier zo dat niet alles is zoals het lijkt. In Thomas’ leven zien we ook een andere waarheid geleidelijk aan doordringen. Thomas is niet kerkelijk opgevoed, maar gaat wel met enige regelmaat naar de kerk en is onder de indruk van de werken van Van der Graft. Als Thomas terugreist met het vliegtuig, waarin zich ook het lichaam van Lisette bevindt, bidt hij -voor het eerst in het boek- tot God: of Hij het vliegtuig wil laten neerstorten. Maar later ziet hij in een soort visioen het beeld van de pottenbaksters die hij tijdens zijn reis ontmoette. Ze stampen oude scherven fijn om die door nieuwe klei heen te mengen, zodat die sterkere producten zal opleveren. Na dit te hebben gezien, komt Thomas heel voorzichtig tot het inzicht dat uit de scherven van zijn gebroken leven iets nieuws kan groeien.

Verder gaat het niet. Deze waarheid wordt niet, zoals bij Saulus, in één keer onthuld. Want Saulus werd wél blind. Toch -misschien komt het wel doordat Paulusbekeringen in onze kring zo aanspreken- zou wat mij betreft dit subtiel verweven element in de roman zich wat minder geleidelijk hebben mogen ontwikkelen. De ruimte ervoor is er, als Verbaas het kwaad juist wat subtieler uitstalt.